Orokorra
Memoria lekuak: Isiltasunak dioena
Izenak izana dakarrela esan ohi da. 1936an izandako gerrak, hainbat herritarrei izena eta izana deuseztatu zien, heriotzera eramanez. Gehienetan, gerra frontean hil ziren haietaz mintzatu da memorioa historikoa. Frontera eraman edo joan ziren haietan. Hala ere, jakin badakigu, 1936ko gerra hark, frontean hil zituenez gain, herritar gehiago hil zirela, edo eta gerra zein ondorengo frankismoak, eragin, errepresio eta giza eskubide urraketa gehiago eragin zituela.
Memoria historiko kolektibo eta oso bat osatu nahian, Etxebarrin, gerrak hil zituen herritarrak gogora ekarri, omendu eta haiei gertatutakoa transmititu nahi dugu “memoria lekuak” ekimen honekin. Urteetako isiltasunari, izen abizenak eta lekuak jartzeko beharra mahai gaineratu nahi dugu, ez al du ba isiltasunak zerbait esan nahi? Zer dio isiltzen denak Isiltzen denean? Gure hitzak Esan berriz esan Ez daitezela ahaztu Ez daitezela gal… eta bide horretatik, herri inguruan, gure eguneroko bidean, gerrak hil zituen zenbait herritarren memoria lekuak sortu nahi ditugu. Herri gunean kokatuko ditugun izenez gain, hildako herritarren zerrenda aurkeztu nahi dugu; haiek ere beraien memoria lekua izan dezaten. Honekin batera, aipatu nahi dugu, unean unean burutzen ari garen ikerketek aurrerago izen gehiago ekar ditzaketela, eta zerrenda hau beraz, irekia geratzen dela.
Huts dezagun Erorien Harana
Gaur Erorien Haranean, deshobiraketak burutzeko eskaria egin duten familien nahiari bide emanez lehen urratsak abiatu dituzte. Jose Arrieta Lejardi eta Alesander Aretxabaleta Goikoetxea markinarren senideei jakinarazi die Espainiako Gobernuko Memoria Demokratirako idazkaritzak, bi gorpuak dauden hobietara iritsi eta deshobiraketa hasi aurreko lanak (egitura arkitektonikoak indartu eta segurtasunez lan egin ahal izateko lanak) aurrera eramaten hasi direla. Bi herritar hauenaz gain beste hainbat hobietara iristeko lanen abiapuntua da gaurkoa. Deshobiraketa beraz, abian da eta lehen urrats hauek, ondoren egin beharrekoaren aurrekari garrantzitsuak dira.
Senideek jaso duten mezuak, erreparazio ahalegin sendoa jasotzen du hitzez: » (…) Pero la decisión política es firme y se agotarán todos los medios técnicos en la búsqueda de su familiar (…)» adierazten duenaren arabera, beraz, ahalegin guztiak egiteko erabakia hartua dago eta uneoro, emandako urratsak jakinaraziko zaizkie familiei.
Gaurko eguna garrantzitsua eta pozgarria bezain hunkigarria da. Besarkada bat senideei, erorien haranetik deshobiratzeko nahia duten guztiei zein bidean daudenei. Ondoan izango gaituzue. Egiak ekarriko du erreparazioa eta justizia; memoria oso eta kolektiboa eraikiz.
Hona hemen, senideek jaso duten mezua:
Estimada___
Mediante el presente escrito quiero informarle de que hoy lunes 20 de septiembre comenzarán los trabajos previos para intentar la exhumación de su familiar ____________ inhumado en el Valle de los Caídos, tal y como usted solicitó a través de Patrimonio Nacional.
Sabemos que ha sido un proceso largo, pero era necesario tener las garantías técnicas y jurídicas para un operativo forense que quizá sea el más complejo que se ha acometido en nuestro país.
También es importante que todos seamos conscientes de las dificultades técnicas con las que vamos a encontrarnos, más de 60 años después de los traslados, y que entrar en las criptas no garantiza necesariamente que se encuentren a las personas que se buscan. Pero la decisión política es firme y se agotarán todos los medios técnicos en la búsqueda de su familiar.
Hace unos días tuvo lugar la primera reunión de la Comisión de trabajo para el asesoramiento forense sobre las actuaciones previstas para la exhumación y la identificación de los restos de personas en las criptas del Valle de los Caídos, que he nombrado recientemente para que se ocupe de la coordinación de los trabajos técnicos que se van a llevar a cabo.
La entrada en las criptas tendrá varias fases:
En primer lugar, se habilitarán los accesos a los columbarios, asegurando las estructuras arquitectónicas que así lo requieran.
Acto seguido, tendrá lugar la intervención forense propiamente dicha, que consistirá en la búsqueda y localización de los cuerpos, hasta donde sea posible, y a los correspondientes análisis genéticos que puedan dar lugar a las identificaciones. Podemos garantizar que los forenses que se harán cargo de esta tarea se encuentran preparados y tienen una gran experiencia contrastada en este tipo de investigaciones. La intervención forense se va a desarrollar mediante protocolos reconocidos internacionalmente y los laboratorios de referencia se encuentran acreditados en este ámbito.
Finalmente, tendrá lugar una fase de acondicionamiento de los columbarios, mejorando las instalaciones y las condiciones de conservación de los restos allí enterrados.
A lo largo del proceso mantendremos una comunicación constante con todos los familiares que han solicitado las exhumaciones, para que estén informados de los avances del proyecto
Atentamente, con un saludo cordial
Secretario de Estado de Memoria Democrática
Aniceto Agirrebeitia Lazpitari agurra
Aniceto Agirrebeitia Lazpita, berriztarraren hobiraketan izan gara gaur. Alderdi Komunistaren ardurapean zegoen Salsamendiko milizianoa, 1937ko maiatzean hil zen Bizkargiko borrokaldietan.Duintasunarioaren kolunbarioan ehortzi dute, bertan diren beste hainbat gudari eta milizianorekin batera; tartean, Ahaztuen Oroimena 1936 elkarteak parte hartutako Ziardamendi (Elgoibar,2012) eta Zelaietaburu (Etxebarria, 2015) muinoetam deshobiratutako zenbaitekin. Aniceto Agirrebeitia Lazpitari, merezitako omenaldia egin diogu, mendian hil zen gazte hari inoiz galdu ez zuen duintasuna goraipatuz eta balore demokratikoak defendatzera joan zen hura, faxismoari aurre eginez hil zen; familiarekin izan gara merezitako agurrean lagun.
Simón Bolivarren jaiotzaren 238. urteurrena
Ziortza-Bolibarren, erakusgai jarri dugu argazki historikoekin osatutako erakusketa. Atzo, Simón Bolibarren 238.jaiotzaren urteurrenaren inguruan antolatutako ekitaldietan parte hartu genuen. Simón Bolivar museoan, Zelaietaburu (Etxebarria) gainean 2015ean aurrera eramandako hiru gudariren deshobiraketa biltzen duen erakusketa aurkeztu genuen bertaratutakoen aurrean eta museoan hurrengo asteetan ikusgai egongo dena ondoren; argazki historikoz osatua (gudariak, gerraren kalteak eraikinetan, hildakoak, errepresaliatuak eta faxisten zenbait argazki ere ikusgain daude).
Era berean, atzoko ekitaldiekin bat egin eta hemen zein han, lehen zein oraingo altxamendu eta kolpe militarren aurka eta errepresaliatutako herriekiko zein herritarrekiko elkartasuna adierazi nahi dugu; memoria kolektiborako bidean eta justizia trantsizional baten beharraren babespean.
Zapola, MX-2. Zer da zuretzat mendira joatea?
36ko gudan, Markinaldean eraikitako bigarren guda lerroko Zapola mendiko lubaki eta bunkerrak balioan jarri beharreko ondare dira.
MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoria ibilbideak mendi txango gozagarri bat izateaz gain, gure historiaren berri jasotzera gonbidatzen digun iharduera bat da.
Baina Zapola mendiari buruzko bideo honetan erakutsiko dizueguenez, memoria historikoaren inguruko erreferentziez gain, MX-2 ibilbidea gure aurreko belaunaldietako “mendi jakintza”ren transmisiorako tresna baliagarria da.
Ikazkinen lana eta bizimodua, elur-zuloa eta bere erabilpena, basoari loturiko lan eta ogibideak, …. generazioen arteko jakintza mailako arrakala gainditu ahal izateko, gurekin etor zaitezke Zapolara!!
Mendia, herritarren bizileku, bizibide eta bizigarri, zaindu dezagun biharkoentzat ere halaxe izan dadin.
MX-3 Iturreta. Baldaburuko bigarren guda lerroko memoria ibilbidea
2020. urtean Zapola inguruko bigarren guda lerroko defentsa eraikinen eta hauek egiteko zabaldutako bideetatik zehar “MX- Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoria ibilbidea” prestatu eta aurkeztu bagenuen, aurten, defentsarako bigarren guda lerro berberean, Iturretako Baldaburu inguruan eraikitako instalazioetatik zehar doan “MX-3 Iturreta. Baldaburuko bigarren guda lerroko memoria ibilbidea” aurkeztuko dizuegu.
“Tokiko Ibilbide” berri honen irteera Iturretako ermita ondoko plazan kokatzen badugu, Baldakotxuntxurrarako bidean PR BI-24 ibilbidearekin bat egiten du, eta ibilbide ertain honen aldaera bat izan daiteke.
Ibilbidea erraza da, 75 minutu inguruko iraupena du eta umeekin egiteko aproposa da. Hemen duzue ibilbidea ezagutzeko Wikiloc lotura.
Hitzaldi baten bitartez Memoria Ibilbide honen aurkezpena ekainaren 5ean, 18:30etan, Uhagon kultur guneko lehen solairuan egingo dugu.
Ibilbide honekin lotuta, hitzaldi honetan, Baldaburuko gotorlekuetan burutuko dugun esku hartze arkeologikoaren berri ere emango dizuegu.
2021eko ekaineko azken bi asteburuetan, EHUko Josu Santamarina arkeologoaren gidaritzapean eta unibertsitateko ikasle talde baten partehartzearekin, Balda 1 eta Balda 2 gotorlekuen esku hartze arkeologikoa burutuko dugu.
Arkeologia eta ondarearen kudeaketan ohikoak diren protokoloak eta metodologiak erabiliaz, prospekzio intentsiboa egin, planimetria zehatza marraztu, zundaketa arkeologikoak egin, dokumentazio fotogrametrikoa sortu, aurkitutako materialen laborategiko lanketa burutu, aurkitutako objetuak Bizkaiko Arkeologi Museora bideratu eta Memoria Arkeologikoaren idazkera, tramitazioa eta dibulgazioa helburu izango duen goi-mailako esku-hartze arkeologikoa aurkeztuko dizuegu.
Aurkezpen-hitzaldiaren esku-hartze arkeologikoaren atal hau Josu Santamarina berak azalduko digu, lanen asmoak eta nondik-norakoak ezagutzeko aukera aparta izago dugu horrela.
Gainera, ekainaren 27an, esku-hartze arkeologikoaren azken egunean, bisita gidatu bat zuzenduko dugu Memoria Ibilbidean zehar, memoria ibilbideaz gozatu, esku-hartze arkeologiko lanak ezagutu, lanen zuzendariaren azalpenak entzun eta galderak eginez, jakinminak asetzeko aukera izango dugu. Ibilbide gidatu honen zehaztapenak ere aurkezpen-hitzaldi honetan emango ditugu.
Zapolako defentsa eraikinen zehar doan ibilbidea eta inguruko natura baliabideak ezagutarazteko asmoarekin prestatu dugun bideo txukun baten aurkezpena ere hitzaldi honetan egingo dugu.
Ekainaren 5eko aurkezpenak aforo mugatua izango duenez, gonbidapenak aurrez hartu behar dira Markina-Xemeingo Udaletxearen harrerako kutxazainean, gonbidapenak maiatzaren 31tik aurrera jaso daitezke.
Memoria ibilbidea eta Ondarearen katalogazioaren aurkezpena
Búnker Zapolazpia. Markina-Xemein by mgorosvi on Sketchfab
Alpino Mendigoizale taldearekin eta Markina-Xemeingo Udalaren babesarekin, “SL” mailako Herri Ibilbide bat antolatzen ari gara Zapolako bunker, lubaki eta hauek eraikitzeko egindako bideetatik zehar. Ibilbide hau Gogora Institutuak bultzatzen duen “Memoriaren Ibilbideak” egitasmoaren barruan txertatuko dugu.
Ibilbidearen izena “MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoria ibilbidea” da. Hitzaldi honetan Memoria Ibilbide honen zergatia, jatorria eta helburua azaltzeaz gain, ibilbidearen nondik-norakoak, eta bertan jarriko ditugun euskarri informatiboen barri emango dugu. Gainera antzeztutako bisita gidatu batzuk antolatzen ari gara eta horietan partehartzeko izango diren aukerak azalduko ditugu Lehen irteera biharamunean bertan izango da, urriaren 25ean bi irteera txanda egongo dira, Larruz baserritik hasita, goizeko 10etan eta 12etan. Partehartzea mugatua izango denez, aurrez izena eman behar da “leaktibai@gmail.com” helbidera idatzita.
Aurkezpenaren baitan, memoria Ibilbide honekin lotuta, EHUko ikertzaile talde batek burutzen ari den Gerra Zibileko ondarearen katalogazio lanaren berri emango dugu. Gerra garaiko guda lerro osoko ikerketa burutu badute, gure inguruko posizioetan eta bereziki hitzaldian aurkeztuko dugun Zapola inguruko Memoria Ibilbideari dagokion esparruan jasotakoaren berri zehatzak eskainiko dira.
“Guda-hotsak. Gerra zibileko guda lerroen ikerketa arkeologikoa” izeneko ikerketa proiektuaren arduraduna den Josu Santamarina Otaolakkatalogazio lan honetan jasotako emaitzen berri emateaz gain, behin lanketa zientifiko hau egin ondoren ondarea babestu eta balorean jartzeko etorkizunean hartu beharreko neurri eta erabakiez hitz egingo digu.
Egun bizi dugun egoeran hitzaldi honetan ere aforoa mugatua izango da, ezinbestekoa da aurrez izena ematea 946166303 telefonora deituz, edo kulturgunea@uhagon.com helbidera idatziz.
Josu Santamarina Otaola EHUko GPAC, “Ondare Eraikiari buruzko Ikerketa Talde”ko partaidea da. Historiako Graduan Sari Berezia lortu zuen eta Paisaiaren Kudeaketa izeneko Masterra egin zuen, EHUn ere. Une honetan “Paisaiaren Arkeologia Euskal Herrian (1936-1948): materialtasunak, memoriak eta ondareak gatazkan” izeneko Doktore Tesia egiten ari da.
Estatuan zehar hainbat proiektutan parte hartu izan du, batez Aro Garaikideko Arkeologia, Gatazkaren Arkeologia eta Memoria Historikoaren alorrean. Aragoian, Madrilen, Galizian, Gaztela-Mantxan zein Catalunyan aritu izan da ikerlari gisa.
2016tik San Pedro / Askuren mendian, Amurrio eta Urduña artean, 36ko Gerrari buruzko proiektu baten zuzendaria da. Hiru indusketa kanpaina egin izan dira eta une honetan laugarrena burutzen ari dira.
“Herri Ibilbidea»: Zapolako defentsa guneak zein hauek eraikitzeko egindako bideen memoria
Alpino Mendigoizale taldearekin eta Euskal Mendizale Federazioarekin batera, eta Markina-Xemeingo Udalaren babesarekin “SL” mailako Herri Ibilbide bat antolatzen ari gara Zapolako bunker, lubaki eta hauek eraikitzeko egindako bideetatik zehar.
Ibilbidea eta argibideak emateko euskarriak aurtengo urrian aurkeztu nahi ditugu, horregatik egunotan prestaketa lanetan murgilduta gaude.
Zapolazapia bunkerretik ikuspegia: Markina-Xemein eta EtxebarriaIbilbidearen izena “MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoriaren ibilbidea” da eta Eusko Jaurlaritzaren Gogora Institutuak bultzatzen duen “Memoriaren Ibilbideak” egitasmoaren barruan txertatuko dugu. “SL” mailakoa izanik, ibilbidea margo zuri eta berdez markatuko dugu.
Defentsa posizio hauetarako bideen eraikitze lanen zehaztazunak dokumentazio lan ezberdieni esker jazo ahal izan dugu izan agiriak zein lekukotzak. Horregatik, dokumentu eta informe desberdinetan gerra lan hauen inguruko aipamenak ageri dira baina horrez gain, inguruetako herritarren testigantzen bitartez ere hainbat argibide jaso ditugu, non artikulu honetan jasotako testigantza batzuen pasarteekin guzti honen testuingura kokatzen laguntzen diguten:
Zapolako bunkerraBestetik, urrian, ibilbidearen aurkezpenarekin batera, Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV-EHU) arkeologo talde batek gerra aztarnak katalogatzeko “GUDA-OTSAK: Estudio arqueologico-patrimonial del frente exterior de la Guerra Civil en el Pais Vasco” proiektuak gure inguruan eta bereziki Zapolako defentsa gunean jasoko duena aurkeztuko dugu.
Egunotan proiektuaren arduradun diren Josu Santamarina eta Xabier Herrero arkeologoen esku utzi dugu guda posizioetaz dugun informazioa, katalogazio ahalbideratuz, babes neurriak hartzeko bidea izan dezagun.
Azkenik, Ibilbidearen nondik norakoak, eta zehaztazunak dituzue Wikiloc aplikaziorako loturan zein azalpenetan:
Ibilbidearen abiapuntua Markina-Xemeingo Atxondoa Polikiroldegian kokatzen dugu, bertatik saihesbide azpiko igarobidetik zehar Ugarte dorretxearen albotik Zapolarako bide zuzen zaharretik gora eginez kanterako goiko semaforoan Urregaraiko zelairako bidearekin bat eginez, ibilbidea Igotzeko bunkerraren albotik doa. Olabetik gora, Urregaraiko zelaira doan bide hau da Igotzeko bunkerra eraikitzeko erabili zutena.
Bunkerra atzean utzita, Igotz baserri ondotik jarraituta, Larruz eta Itxurritxu artean dagoen bidegurutzean Lekoiztik Urregaraiko zelaitik zehar Zapolako bunkerrera gerratean egindako bidearekin bat eginez Itxurritxu igaro ondoren ezkerretara sartu eta 50 metrotara Zapolako bunkerrera doan trintxera luzetik aurrera eginez, pinudi bat, pagadi bat eta artadi baten zehar doan trintxeraren bukaera aurretik babesleko izandako gune bat igaro eta metro gutxira Zapolako bunkerrera iritxiko gara.
Bunkerrera sartzen den lubakiaren ezkerraldetik gora eginez, artadia eta pagadia igaroz, Zapola mendi gailurrera igota ibilbidearen punturik garaiena zapalduko dugu, 562 metro.
Zapolarako bide normaletik jeisten hasi eta Fermineneko baserriaren arrastoak dauden tokira desbideratuz izango dugun bide zabalaren bukaeran txarakan zehar jaisten hasita Zapolazpia bunkerrera iritsiko gara, aparteko ikuspegia duen tokia.
Zapolazpia bunkerra egin eta hornitu ahal izateko euskal milizianoek bide bat eraiki zuten Meabe auzotik txarakan zehar. Hasieran bidea zabala da, burdi-bidea eta une baten zamaketa gune bat dago, burdietan garraiatutakoak bildu eta asto zein mando gainetan aldapatsuagoa den zatian zehar Zapolazpia bunkerrerarte eramateko.
Bunkerrean aurkitzen garen honetan, aipatutako bide hau jeitsierako norabidean eginez Meabera iritsiko gara eta autoen bideran gora jarraituz, metro batzuetara Bekoetxebarriko bidean zehar Usatorre eta Larruskain baserrietara joko dugu, industrialdea dagoen ingurura. Meabetik Usatorrera doan bide hau gerra garaian zabaldu zen, frentea herrira iritsi ezkero Aulestirako bidegurutzea itxita egongo zenez, Malax eta Aulestirako bidea ziurtatzeko.
Industrialdean erromesek erabiltzen duten Done Jakue bidea itzulerako norabidean eginez abiapuntuan MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoriaren ibilbidearen bukaera izango genuke.
Geldialdiak kontutan hartu gabe, bi ordu eta erdiko iraupeneko ibilbidea dugu hau.
- ← Anterior
- 1
- 2
- 3
- …
- 22
- Siguiente →
Ahaztuen Oroimena 1936 