Xemein
1936ko gerra: Argazki Erakusketa Markina-Xemeingo denda eta tabernetan.
Markinaldeko sektorea deitu zioten gure ingurua barne hartzen zuen 1936ko gerra sektoreari. Testuinguru honetan ateratako argazki edo eta gerra haren gertaerek gure inguruarekin lotura duten argazki bilduma bat osatu dugu, irail osoan zehar ikusgai egongo delarik. Argazkiak, zuri beltzean eta jatorrizko, zein garaiari dagokion bezala, kalitate eta neurri ezberdinekoak izango dira.
Erakusketa, gune ezberdinek osatuko dute. Hain zuzen, Markina-Xemeingo hogei komertzio eta tabernetan ikusgai egongo dira, erakusleiho bakoitzerako egokitutako panel banatan.
Erakusketa bisitatu eta argazkiak ikusteko, irailaren 1etik 30era egongo da ikusgai. Establezimendu bakoitzaren ordutegian (panela barruan badago) eta edozein ordutan erakusleihoan kokatuta badago.
Egitasmo honen barne, neurri handiko argazki bat erantsiko da Markina-Xemeingo Zehar kaleko erakusleihoan (Kukubiltxu arropa denda aurrean) gertaera haien memoria bizirik izan asmoz, argazki hau iraunkor mantenduz.
Honekin batera, erakusketa osatu asmoz, 2014-2016 artean, Zelaietaburuko (Etxebarria) memoria gunean egindako lan eta deshobiraketen inguruko argazkiak Uhagon Kultur Gunean erakusgai egongo dira.
1936ko gerra eta haren ondorioez jabetu eta memoria ariketa kolektibo hau aurrera eramateko, herritarrengandik gertukoak diren, egunerokoak diren, espazioak erabili nahi izan ditugu.
Erakusketa honekin, gertukoak izan arren ezezagunak diren hainbat argazki erakusgai jarri nahi dira. Bestetik erakusketa honek gertuko komertzioa indartzeko helburua ere badu bere baitan, herriko komertzioa, memoriarako espazio biurtuz.
Argazki erakusketa hau Markina-Xemeingo udalaren laguntzarekin eta “Hemen Be Bai” merkataritza elkartearekin elkarlanean antolatu dugu; 2017 urte hasieratik lanean jardun duen Lan Taldearen jarduerarekin batera, eta 2017ko irailaren 9an gerra garaian erantzukizun zibiletan aritzeagatik errepresaliak jasandakoei Udalak egingo duen adierazpen eta eskainiko zaien aitortza eta omenaldi ekitaldiaren parte da.
Akarregi-Egixarreko borroka: panel informatiboa
Gaur 1936/10/21eko borrokan, miliziano eta gudariek Oruntzezabal inguruan zeuden Nafar Brigaden aurka burututako ofentsibaren inguruko informazioa biltzen duen panel informatiboa jarri dugu Egixarren.
Borroka hau, Jose Sagarna Uriarte, Amulategin fusilatu eta biharamunean gertatu zen; borrokaldi honetan, zauritu eta hil zen matxinatuekin bat egin eta fusilaketa honetan zer ikusia izan zuen Arturo Molina komandante militar galiziar ezaguna.
Ez dago argi zenbat hildako izan ziren borrokaldi honetan baina hainbat gorpu geratu ziren Egixarre inguruan; horregatik “hildakoen lekua” bezala ezaguna dute bertakoek.
Juanita Zelaia Balenziaga
Juanita Zela
ia Xemeingo Azkurrina Goiko baserrian jaio zen 1918an. Aspiltzako eskolan ibil zen 7 urtetik 13 arte. Bertan, errepublika aldarrikatu eta ezarri zen garaian bukatu zituen eskolak eta gogoan du erregeak alde egin eta eskolan bandera nola aldatu zuten.
1935ean Ondarrura joan zen krixeda eta han zegoela harrapatu zuen gerra zibilak. Errepublikaren defentsan zebiltzan komunista eta abertzaleen mugimenduak bizi izan zituen Ondarroan, komunistak elizarekin zituzten ezberdintasunak markatuak ziren eta gogoan du erreketeen etorrera zela eta zegoen kezka eta beldurra herrian. Ez zekiten “erreketeak” zer ziren baina zurrumurruak izugarriak ziren eta gero eta gertuago zetozen erreketeen beldurra haundia zen.
Miliziano eta abertzaleak Asterrikan zeudela, Gipuzkoatik zeotzen errefuxatuak igarotzen ikusi zituen eta gehienak Lekeition (Asterrika-kalamendi lerrotik atzera) hartu zuten babes.
1936ko irailaren 29an errepublikaren defendatzaileek erretiradan, Ondarroatik atera eta zubiak apurtu zituzten, zeinaren ondorioz berak lan egiten zuen etxean argirik gabe eta urik gabe geratu ziren.
Erreketeak sartu zirenean (1936/10/04) Santa Kurutz ermitan behera ikusi zituen eta geroago Ondarroan beraien bizimodua egiten zuten Tolosar, Leitzar… ezagutu zituen. Herriko dendak errekisatzen ikusi zituen eta 7 hilabetetan ez zuen etxekoen inongo berririk ezagutu. Bera ahizpak frantziara ihes egitea lortu zuen baina bera Ondarroan geratu zen 7 hilabete hoietan.
Behin frentea aurrera joan zenean, ama joan zitzaion Ondarroara eta horrela izan zuen etxekoen berri, Azkurrinan ere, Akarregiko eta Agarreko posizioak bertan zituzen eta etxekoek miliziano eta gudariei janaria prestatzen zieten eta hauek ordaindu egiten zieten.
Gerra bukatu eta ondorengo urteetan, razionamendua sufritu zuten eta behin urte batzuk igarota, Etxebarriko Ibarlotxara ezkondu zen Bartolome Ezenarrorekin, zein urte askotan herriko alkate izango zena.
Markinako Frontea liburuaren aurkezpena Udalean
Ostiralean (Urtarrilak 20) aurkeztu zuen herritarren aurrean Patxi Juaristik Markinako Frontea liburua. Abenduan Durangoko azokan aurkeztu zuen aurrena, (irakurri orduan egin genion elkarrizketa hemen). Ostirako aurkezpenean, Markina-Xemeingo udalaren babesa izan zuen izan ere Josune Baskaran Markina-Xemeingo udaleko zinegotziak egin zituen aurkezpen lanak, ondoren Gidor Bilbaok hartu zuen hitza, EHUren izenean liburua argitaratzeko arrazoiak defendatuz. Patxi Juaristik burutu zuen aurkezpenaren atal nagusia, eta liburuaren ildoak azaltzeaz gain, lan hau nola egin zuen azaldu eta zehaztu zuen.
Pleno aretoa beteta zegoen, aretoa, herritarrengana hurbildu zen; bertaratu zen jendetza ikusita eta bestetik liburuaren letra eta pasarte ezberdinen atzean dauden herritarren izen eta abizene oroimena pleno areto horretara ekartzean.
Gaiak herritarren artean zerbait mugitzen duela somatu zen, iritzien tartean ikusi ahal izan zen moduan. Galdera eta iritzien tarteak parte hartze haundia izan zuen; bai eskerrak emateko, egindako lanari babesa erakusteko zein goraipatzeko eta liburuaren atzean zegoen lana zein oroimen historikoa landu (garatzeko) dagoen beharra transmititzeko.
Hala ere, oraindik zer egina dagoela begi bistan geratu zen. Interbentzio eta iritzi ezberdinek, erreparazio justu eta duin bat egin gabe dagoela mahai gainean jartzen dute. Frankismoaren ondorioz, memoria egia eta erreparazioa ezin izan dira egin. Zapalduek, errepresioa jasan dutenek, duintasunez gorde behar izan dute egia eta oraindik zalantzak ugariak dira.
Heldutasunez, seriotasunez, arduraz, hurrengo generazioei dagokigu, memoria lantzea. Gure eskuetan dago memoria, justizia eta egia osoa lantzea. Honetarako, gizarte eragile, instituzio zein norbanako eta gainontzekoen elkarlana beharrezkoa delarik. Bakoitzak dagokion lekutik eraginez, bakoitzari dagokion arduraz jokatuz.
Garaian aldizkariaren 47.aleak Gerra Zibila du gai nagusi
Markina-Xemeingo GARAIAN KULTUR ELKARTEAK, Garaian aldizkariaren 47.zenbakia aurkeztu du gaur UHAGON kulturgunean. Gerra Zibila du gai nagusi aldizkariaren ale honek, “izan ere, 75 urte betetzen dira gerra hasi zela eta garrantzitsua iruditu zaigu gai hau jorratzea. Gerrako frentea oso gertu egon zen gure herritik eta garaiko markinarrek eta xemeindarrek oso modu intentsuan bizi izan zuten gerra garaia”.
47.ale honetan, Gerra zibileko hainbat argazki eta protagonistaren nondik norakoak aurki ditzakezue, Bittori Muniozgureni (Etxebarria,1918) egindako elkarrizketa, Iñaki Goiogana, Mikel Errazkin eta Patxi Juaristirekin solasaldia Memoria Historikoa eta gerra zibilaren inguruan, Markinako eta Xemeingo emakumeak gerra zibliean (Patxi Juaristi) artikulua eta beste hainbat kontu.
Gainera, eguna osatzeko, “Gerra Zibila, jendea da hila” Musika eta Olerki emankizuna ikusgai izan da Karmengo elixan, Garaian elkarteak antolatuta, Xemeingo Abesbatzak eta Abarka antzerki taldeak lagunduta.
Markinako Frontea, Patxi Juarisitiri elkarrizketa
“Markinako Frontea. Markinako eta Xemeingo egoera politikoa eta soziala Bigarren Errepublikan eta Gerra Zibilean (1931-1939)” liburua Durangoko azokan
aurkeztuko du Patxi Juaristik (Markina-Xemein, 1967) abenduaren 8an, eguerdiko 14:30etan. Markinako eta Xemeingo egoera politiko eta soziala aztertzen du lan honek, 1931-1939 urteetako gertaeretan kokatua. Euskal Herriko Unibertsitateak argitaratu du eta durangoko azokan jarriko duen postuan salgai egongo da.
Liburuaren nondik norakoak argitu eta zuengana zabaldu asmoz elkarrizeta egin diogu:
ELKARRIZKETA OSOA IRAKURTZEKO KLIKATU HEMEN.
Luis Txopitea Apoita
Luis Txopitea Apoita, (Xemein,Txebetxabixe, 1925- Markina Xemein, 2015). Hamairu neba arrebetan gazteena da eta gerra zibileko denporetan inguru haietan bizi izan zen. Salbuespena bere guraso eta neba-arrebak kartzelara sartu zituztenean bizi izan zuen, izan ere hilabete horietan, Zeinkeko Ormetxera joan behar izan zuen amaren jaiotetxera, bere izebarengana bizitzera.
Gurasoekin mezetara joan ostean, etxerako bidean Lorenzton etxeeetan zegoen tabernako jaubeak esanda jakin zuten frankistek kolpea abiatu zutela, handik aurrera, Zapola inguruetako milizianoen joan etorriak ikusi eta bizi izan zituen, baita bere anaien bi anaien frenterako sarrera Deba inguruetan, gainera hirugarren anai bat, kintadak jaso zuen gerrara.
Gaitan de Aialatarren ihesa gertutik bizitzea tokatu zitzaion, izan ere, anai nagusiak lagundu zien Alejandro Gaitan de Ailari eta bere andreari, Larruskainera ihes egin eta pasatzen. Beraien semeak, ingurutetako kobetan gordeta egon ziren eta Jose Luis Gaitan de Aiala berriz, Larruzen (besteak beste).
Mutikoa izan arren, ondo gogoan ditu, Belaustegi, Eizar eta inguruko baserrietan zeuden miliziano kuadrila edo jendetza eta Lekoizen Urkaregi aldea erasotzeko zuten kainoia.
Oharra: Testigantza editatzen ari gara. Aurrerago jarriko dugu bideo zein idatzizko formatuetan.
- 1
- 2
- Siguiente →
