Xemein

Jose Martin Arrieta Ikaranen gorpuzkinak senideekin dira

Posted on Actualizado enn

Jose Martin Arrieta Ikaran (Iñuspe, Xemein. 1915 – Sollube, Bermeo, 1937)

Bilbon, Gogora Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutuaren egoitzan egin den ekitaldian izan gara. Patxi Jaka Bikandi (Amorebieta-Etxano, Bizkaia), Jose Martin Arrieta Ikaran (Markina-Xemein, Bizkaia), Martín Fabo Colera (Martzila, Nafarroa), Ramón Crespo Ortiz (Lanestosa, Bizkaia), Fernando Lahera Urrutia (Sopuerta, Bizkaia), Inazio Lopetegi Oliden (Zumaia, Gipuzkoa), gudari eta milizianoen gorpuzkinak senideenganatzeko ekitaldian.
Identifikazioak, ADN frogen bidez ebatzi dira eta tartean da Jose Martin Arrieta Ikaran Markina-Xemeindar gudari gaztearena. Duela hilabete batzuk, lagina hartu eta identifikazioa gauzatu ahal izateko ekimena abiatu genuen senideekin batera eta ilusio handiz jaso genuen emaitza.
Jose Martin Arrieta Ikaran, Iñuspen baserrian (Xemein) jaio zen, 1915/11/10ean eta Sollubeko defentsan zauritu ondoren 1937/05/09an Basurtoko (Bilbo) ospitalean hil zen

1936ko abenduaren erdian Xemeingo udalak 36. urteko kintoak mobilizatu zituenerako, Jose Martin Arrieta Ikaran, euskal milizietan integratuta zegoen, 1936/11/15tik aurrera agertzen baitada ANV-1 (Olabarri) batailoiko dokumentuetan; hain zuzen, ANV-1 batailoiko 1.Konpainiako gudaria, 87199 identifikazio zenbakiduna. Gerra fronteetan borrokan jardun zuen, harik eta 1937ko maiatzean, Bizkaiaren bihotzeko borrokaldietan zauritu eta hil arte Pantaleon Egurrola Atxa, ANV-1 komandante ondarrutarrak zuzendutako Sollube mendiaren defentsan. Kronika desberdinen arabera, ANV-1 batailoia izan zen Sollube mendiaren defentsatik atzera egitean erretiratzen zen azken taldea.

Gaurkoarekin, Jose Martin Arrietari gure omenaldia egin nahi dugu. Faxisten aurka borrokatzeko izan zuen determinazioa aintzat hartuz, merezitako agurra babestuz. Era berean, haren senideekin bat egin, eta Josek zein 1936ko altxamendu faxistaren ondorioz ahazturan izan diren herritar zein pertsona guztiei zor zaien egia, eta erreparazioa aldarrikatuko dugu, haiena den justiziarako eskubidea aldarrikatuz. Haien duintasunak bere horretan dirau, haien egia gure historia delako.

Memoria lekuak

Posted on Actualizado enn

Memoria lekuak, gure inguruko herrietan emandako gertaera histikoak kokatu eta oroimen, erreparazio eta dibulgaziorako guneak dira. Gertaera haiek lekutzeaz gain, leku, gune hori gure oroimen kolektiboari transmititzeko asmoz, gertaera eta eskubide urraketa haiek bizi izan zituztenen duintasunaren lekuko bizi izan daitezen.

ETXEBARRIAMUNITIBARMARKINA-XEMEIN
2022ko udazkenean aurkeztuko da
Herri bakoitzaean klikatuta herri horretako informazioa eskuratu ahalko duzu

“Herri Ibilbidea»: Zapolako defentsa guneak zein hauek eraikitzeko egindako bideen memoria

Posted on Actualizado enn

Alpino Mendigoizale taldearekin eta Euskal Mendizale Federazioarekin batera, eta Markina-Xemeingo Udalaren babesarekin “SL” mailako Herri Ibilbide bat antolatzen ari gara Zapolako bunker, lubaki eta hauek eraikitzeko egindako bideetatik zehar.

Ibilbidea eta argibideak emateko euskarriak aurtengo urrian aurkeztu nahi ditugu, horregatik egunotan prestaketa lanetan murgilduta gaude.

Zapolazapia bunkerretik ikuspegia: Markina-Xemein eta Etxebarria Zapolazapia bunkerretik ikuspegia: Markina-Xemein eta Etxebarria

Ibilbidearen izena “MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoriaren ibilbidea” da eta Eusko Jaurlaritzaren Gogora Institutuak bultzatzen duen “Memoriaren Ibilbideak” egitasmoaren barruan txertatuko dugu. “SL” mailakoa izanik, ibilbidea margo zuri eta berdez markatuko dugu.

Defentsa posizio hauetarako bideen eraikitze lanen zehaztazunak dokumentazio lan ezberdieni esker jazo ahal izan dugu izan agiriak zein lekukotzak. Horregatik, dokumentu eta informe desberdinetan gerra lan hauen inguruko aipamenak ageri dira baina horrez gain, inguruetako herritarren testigantzen bitartez ere hainbat argibide jaso ditugu, non artikulu honetan jasotako testigantza batzuen pasarteekin guzti honen testuingura kokatzen laguntzen diguten:

Zapolako bunkerra Zapolako bunkerra

Bestetik, urrian, ibilbidearen aurkezpenarekin batera, Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV-EHU) arkeologo talde batek gerra aztarnak katalogatzeko “GUDA-OTSAK: Estudio arqueologico-patrimonial del frente exterior de la Guerra Civil en el Pais Vasco” proiektuak gure inguruan eta bereziki Zapolako defentsa gunean jasoko duena aurkeztuko dugu.

Egunotan proiektuaren arduradun diren Josu Santamarina eta  Xabier Herrero arkeologoen esku utzi dugu guda posizioetaz dugun informazioa, katalogazio ahalbideratuz, babes neurriak hartzeko bidea izan dezagun.

 

 

 

Azkenik, Ibilbidearen nondik norakoak, eta zehaztazunak dituzue Wikiloc aplikaziorako loturan zein azalpenetan:

Powered by Wikiloc

Ibilbidearen abiapuntua Markina-Xemeingo Atxondoa Polikiroldegian kokatzen dugu, bertatik saihesbide azpiko igarobidetik zehar Ugarte dorretxearen albotik Zapolarako bide zuzen zaharretik gora eginez kanterako goiko semaforoan Urregaraiko zelairako bidearekin bat eginez, ibilbidea Igotzeko bunkerraren albotik doa. Olabetik gora, Urregaraiko zelaira doan bide hau da Igotzeko bunkerra eraikitzeko erabili zutena.

Bunkerra atzean utzita, Igotz baserri ondotik jarraituta, Larruz eta Itxurritxu artean dagoen bidegurutzean Lekoiztik Urregaraiko zelaitik zehar Zapolako bunkerrera gerratean egindako bidearekin bat eginez Itxurritxu igaro ondoren ezkerretara sartu eta 50 metrotara Zapolako bunkerrera doan trintxera luzetik aurrera eginez, pinudi bat, pagadi bat eta artadi baten zehar doan trintxeraren bukaera aurretik babesleko izandako gune bat igaro eta metro gutxira Zapolako bunkerrera iritxiko gara.

Bunkerrera sartzen den lubakiaren ezkerraldetik gora eginez, artadia eta pagadia igaroz, Zapola mendi gailurrera igota ibilbidearen punturik garaiena zapalduko dugu, 562 metro.

Zapolarako bide normaletik jeisten hasi eta Fermineneko baserriaren arrastoak dauden tokira desbideratuz izango dugun bide zabalaren bukaeran txarakan zehar jaisten hasita Zapolazpia bunkerrera iritsiko gara, aparteko ikuspegia duen tokia.

Zapolazpia bunkerra egin eta hornitu ahal izateko euskal milizianoek bide bat eraiki zuten Meabe auzotik txarakan zehar. Hasieran bidea zabala da, burdi-bidea eta une baten zamaketa gune bat dago, burdietan garraiatutakoak bildu eta asto zein mando gainetan aldapatsuagoa den zatian zehar Zapolazpia bunkerrerarte eramateko.

Bunkerrean aurkitzen garen honetan, aipatutako bide hau jeitsierako norabidean eginez Meabera iritsiko gara eta autoen bideran gora jarraituz, metro batzuetara Bekoetxebarriko bidean zehar Usatorre eta Larruskain baserrietara joko dugu, industrialdea dagoen ingurura. Meabetik Usatorrera doan bide hau gerra garaian zabaldu zen, frentea herrira iritsi ezkero Aulestirako bidegurutzea itxita egongo zenez, Malax eta Aulestirako bidea ziurtatzeko.

Industrialdean erromesek erabiltzen duten Done Jakue bidea itzulerako norabidean eginez abiapuntuan MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoriaren ibilbidearen bukaera izango genuke.

Geldialdiak kontutan hartu gabe, bi ordu eta erdiko iraupeneko ibilbidea dugu hau.

Non erori zaren, hil zaituztenean: Erorien Haranera eramandako herritarrak (Amoroto, Berritatua, Etxebarria, Ispaster, Lekeitio eta Markina-Xemein)

Posted on Actualizado enn

1940an agindu zuen Francok, «Valle de los Caidos» bezala ezaguna dena eraikitzeko; dekretu beldurgarri bat izango zen, gune hau eraikitzeko agindua: «Eraiki daitezela Basilika, Monasterioa eta Gazteriaren Kuartela, Guadarrama mendilerroaren mazeletan (El Escorialen), Cuelgamuros deitzen den tokian, gure Gurutzada loriatsuan erori zirenen memoria betikotzeko». Inork gutxik ez du jakingo zertaz ari garen, baina asko eta asko dira, zer den, eta zer bilakaera izan zuen argi ez duten herritarrak.
Ukiezinezko mamua izan da orain arte, baina poliki poliki, eta urteetan familiek erakutsi duten grina eta indarrarekin, haien senideen memoria bizirik eta indartsu mantenduz, poliki poliki, hautsiezina, iragaitza zirudiena, zartatu eta ezbaian jartzea lortu da, ebatsitako askoren historia mahaigaineratuz. (ikus ETB2ko dokumenala 2019/05/19). Kontuak horrela, esanguratsua izan da, Franco bertatik ateratzeko Espainiako gobernuak aurten egindako saiakeraren ondorengo harrabotsa. Horrela, gaur jakin denez, Espainako Auzitegi Gorenak babestu egin du Espainiako gobernuak egindako eskaera. Franko, diktadorea, mausoleo faxistatik at egongo da laister. Testuinguru honetan, Frankoren deshobiraketarakin batera, Eusko Jaurlaritzaren Euskadiko Memoria Historikoaren eta Demokratikoaren Legearen aurreneko zirriborroaren berri eman dute albistegiek.

Hari honi tiraka, Gogorak Eusko Legebiltzarrari igorritako txostena ezagutu genuen uda aurretxoan.  Bertan, Erorien Haranean hobiratutako herritarren inguruko informazioa bildu da, (33.000 gorpu baino gehiago hobiratuta daudela uste da hoietatik 10.000tik gora ezezagunak) jakin nahi baitzuen Eusko Legebiltzarrak, zenbat herritar diren bai euskal autonomia erkidegoko hilerrietatik, zein, Espainiako erkidego ezberdinetatik Erorien Haranera eramandakoak eta era bereran nortzuk ziren eta leku aldatze hauek egiterakoan, baimenak nola gauzatu ziren.

Gorpuen mugimenduak, 1960.hamarkadara arte iraun zuen, 1076 pertsona euskal autonomia erkidegoko hilerrietatik eraman zituzten eta 155 ziren, bizilekua euskadin izan arren, espainiako beste herri batzuetan hobiratuta zeudenak; non guztiak ez ziren identifikatuak. Mugimendu hauek, agindu ezberdinekin egin ziren: Gobernu Zibilak, herrietako udalei zerrendak eskatu eta hark aginduta edo udalaren bidez, familiek baimendua. Azken puntu hau delarik gai honetan besteak beste sentiberarena eta ilunena.

Esandako moduan, asko dira zalantzak oraindik, berez, zerrenda argirik ez baitago. Isiltasuna, ezbaia eta zurrumurruak izan dira urteetan,  memoriak eta etxekoekiko maitasunak, zein ardura kolektiboak eraginda egiaren argi bila, ateratako ondorioak. Esaterako, Hernaniko hilerritik, fusilatu eta han hobiratu zituzten 8 euskal abadeen gorpuak (haietako batzuk, Jose Peñagarikano Solozabal, Etxebarrikoa eta Celestino Onaindia  Markinarra lirateke, Jose Ariztimuño abade abertzalearekin batera) desagertuta daudela esan ohi da (bertan egindako deshobiraketa lanek ezbaituzten uste zen emaitzik eman) eta Erorien Haranera eramanak izan zirela esaten da.
Arazoa baina, hilerrietatik deshobiratutakoen zerrenda zehatzik, argirik eta garbirik ez egotean datza, edo baldin badago, Erorien Haranean, hobiratuen zerrenda legoke. Ba ote? zalantzarik gabe, asperen askorentzat bide emango lukeen dokumentazioa litzateke hau. Frankismoak izkutatu eta ondorengo urteetan sostengatuz, isilarazi nahi izan dena.

Hau guztia kontuan hartuz, eta zuhurtziarekin, artikulua osatze aldera, esku artean ditugun datuekin, ondorengo zerrenda osatu dugu (Erorien Haranean dauden herritarren zerrenda). Dugun informazioa kontrastatu eta osatu dugu, familia zein herritarrei, ikerketarako eta egia argitzeko bidea egiten lagundu asmoz, pentsatuz, zorigaiztoko leku horretan gertatutakoa eta hobiratuek zein haien etxekoek erreparazioa eta justizia izango dutela. Hemen gaur gaurkoz osatu ahal izan dugun zerrenda:

AMOROTO
Combatientes: 6
Izen abizenak Jaiotetxea-

Bizilekua

Deshobiratutako lekua Data Baimen mota  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Arriola Bollar, Adrian Berriatua/

Aransolo (Amoroto)

Teruelgo frontea: Horta de San Joan (Tarragona) 1959/02/28 Gobernu zibila

Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)

Eizagirre Azumendi, Miguel Enparan Benicasim (Castello) Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Gabiola Gojenola, Mariano Atxurra Barragas (Teruel) Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Ikaran Foruria, Antonio Abitara (Abitxa) Zagra (Lleida) Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Urrutibeaskoa Lauzirika, Francisco Bolunburu Burgos (Burgos) Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Zilloniz Murelaga, Juan Jose Artiñerrota Ezezaguna Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
AULESTIA
Izen abizenak Jaiotetxea-Bizilekua Deshobiratutako lekua Data Baimen mota  
Domingo Espilla Gabiola Navas del Rey (Madrid)
BERRIATUA
“Martires y Caidos”:   1           Combatientes: 4
·         Familiek ez zuten baimenik eman eta beraz ez ziren Erorien Haranera eraman.
ETXEBARRIA
“Martires y Caidos”:  0             Combatientes: 10
Izen abizenak Jaiotetxea-Bizilekua Deshobiratutako lekua Data Baimen mota  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Arrieta Churruca, Julian Atote Zaragoza 1961/02/28 Gobernu zibilak baimendua

Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)

Guenaga Iriondo, Jose Maria Adrin Royuela edo Abejuela?

(Teruel)

Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Ibarzabal Urkiola, Jose Manuel Etxebarrikua (“Perune”) Cañamero (Caceres) Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Urbieta Alberdi, Gregorio Arkotxa Zaragoza
ISPASTER
“Martires y Caidos”:  0             Combatientes: 11
Izen abizenak Jaiotetxea-Bizilekua Deshobiratutako lekua Data Baimen mota  
Arriaga Erkiaga, Domingo Zaragoza hilerria
Arriaga Erkiaga, Juan Logroñoko hilerria Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Arrizubieta Uskola, Ramon Bilboko hilerria Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Bilbao Arrizubieta, Jose Brunete

(Madrid)

Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Bilbao Barainka, Justo Cogolludoko hilerria Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Galletebeitia Arrizubieta, Casiano Zaragoza hilerria Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Gorostola Bengoetxea, Alberto Ebroko frontea Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Ibarra Eizagirre, Simon Teruelgo frontea Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Naberan Mendazona, Pedro Frente de Segre Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Zabala Atxabal, Luis Peñas de Lemona Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
LEKEITIO
“Martires y Caidos”:  0             Combatientes: 5
Izen abizenak Jaiotetxea-Bizilekua Deshobiratutako hilerria Data Baimen mota  
Eskurza Bengoetxea, Jose San Manes (Teruel) Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Urresolo Uriguen, Santiago Bot (Tarragona) Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Guridi Ibarguen, Genaro Ereño Ereño Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Iturraran Uskola, Basilio Lekeitio Castuera (Badajoz) Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Juan Pablo Cortes Prieto Don Alvaro (Badajoz) Lekeitio 1959/03/25 Gobernu zibila
MARKINA-XEMEIN
“Martires y Caidos”:  1             Combatientes: 14
Izen abizenak Jaiotetxea-Bizilekua Deshobiratutako lekua Data Baimen mota  
Aguinaga Ugalde, Benito Hilario Okerra 2, Markina Vitoria-Gasteiz 1961/07/24
Arrieta Lejardi Jose Barenda Horta de San Joan (Tarragona) 1959/02/28
Arechavaleta Goicoechea, Alejandro Abesua 5

Markina

Tremp

(Lleida)

1963/04/19
Chopitea Apoita, Doroteo Antonio Txepetxabixe Briviesca (Burgos) Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Del Pino Sainz, Raimundo Gandia (Balentzia) 1959/03/24
Ibaibarriaga Madariaga, Jose Maria Altzategi Behekoa Cementerio

Laguarta (Huesca)

Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Identifikatu gabe (kaboa) Markina-Xemein 1959/03/25
Identifikatu gabe (Kaboa) Markina-Xemein 1959/03/25
Identifikatu gabe (Soldadua) Markina-Xemein 1959/03/25
Identifikatu gabe (Soldadua) Markina-Xemein 1959/03/25
Identifikatu gabe (Guardia Zibileko sarjentoa) Markina-Xemein 1959/03/25
Identifikatu gabe (Ejerzitoko Kaboa) Markina-Xemein 1959/03/25 ·
Larruskain Garitagoitia, Eusebio Altzategi Goikoa Cementerio Posadas (Cordoba) Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
Lejardi Goyogana, Miguel Laparra Alcariza (Teruel) Familiak baimendua* (Los familiares estan dispuestos al traslado de los restos)
López Moran, Andres Avelino Zamora (Espainia) Markina-Xemein

 

1959/03/25 Gobernu zibilak baimendua.
MUNITIBAR
Izen abizenak Jaiotetxea-Bizilekua Deshobiratutako lekua Data Baimen mota
Urionabarrenetxea Arakistain, Luis Aldaola azpikoa Tremp

(Lleida )

1963-04-19
ZIORTZA-BOLIBAR
Izen abizenak Jaiotetxea-Bizilekua Deshobiratutako lekua Data Baimen mota  
Esteban Etxebarria Arrate Altza Horta de San Joan (Tarragona)

Bukaeran, Gogorak aurkeztutako txostenaren ondorioak erantsi ditugu.

Ondorioak [Gogora txostena]
1. Erorien Haranera egindako lekualdaketak eta horretarako prozedurak aldatu egin ziren denboran zehar, eta ez ziren beti berdin gauzatu. Aldaketarik funtsezkoenetako bat 1957ko abuztuaren 23ko Lege Dekretuak ezarri zuen, zeinaren bidez, nazionalen bandokoez gain, errepublikanoen bandokoak ere bilduko ziren.
Funtsezko aldaketa horrek eragina izan zuen lekualdaketa-baimenetan. 1960ko martxoaren 31tik aurrera, 1963ko otsailaren 22ra arte, erregimenak beretzat hartu zuen Udalek dohainik utzitako lurzatietan ehortzita zeuden gorpuzkiak lekuz aldatzeko eskubidea, baldin eta familiartekoek ez bazituzten ordainpeko hilobi partikularretara aldatzen.

2. Ministerioak gorpuzkiak lekualdatzeko ezarri zituen jarraibideak ez ziren beti zorroztasun berarekin bete. Garrantzitsua da hori, batez ere, erori asko zuten udalerrietan; esate baterako, Zaragozan eta Lleidan. Zenduei eta haien familiartekoei buruzko informazioa lortzeko gestioek denbora eta ahalegin handiagoa eskatzen zuten, eta, horregatik, ohikoa zen lekualdatu behar zen zenduaren izen-abizenak soilik adieraztea, beste inolako daturik gabe.

3. Artxiboetan dokumentu-hutsuneak daudela ikusi ahal izan dugu, eta horrek zailtasun gehiago erakarri ditu ikerlan honetako helburuak erdietsi ahal izateko. Probintzia guztietako Gobernu Zibilek Gobernazio Ministeriora bidali zuten dokumentazioa Administrazio Artxibo Nagusian (AGA) jasota dago, baina funtsa ez dago osorik. Horren adibide argia da Arabako probintzia: 618 zendu eraman zituzten lau fasetan 1959 eta 1961 artean, eta haietako 498 identifikatuta zeuden, baina AGAn 13 dokumentu baino ez daude jasota.
Bizkaian izan ezik, arazo bera gertatzen da Araba eta Gipuzkoako artxibo historiko probintzialetan ere. Bizkaiko Artxibo Historiko Probintzialak jasota daukan funtsak erakusten du Gobernazio Ministerioaren eta Udalen arteko erdibidean zuten kokapenagatik, Gobernu Zibilek dokumentazio ugari sortu zutela lekualdatzeei eta haiek egin ahal izateko baimenei buruz, baina dokumentazio hori ez da kontserbatu beste bi euskal probintzietan.
Udal-artxiboen egoera heterogeneoa da. Haietako batzuek, lekualdatzeen espediente osoak dauzkate jasota, eta horrek datu berriak lortzeko bidea eman du. Beste kasu askotan, ordea, korrespondentzien funtsetara jo behar izan da daturen bat edo beste eskuratu ahal izateko, kontserbatu badira, betiere.

4. Orain arte lortu diren datuak aintzat hartuz, esan liteke 1.076 gorpuzki eraman zirela Euskaditik Erorien Haranera; haietatik, 762 identifikatuta zeuden, eta 314, identifikatu gabe. Arabatik 618 gorpuzki eraman ziren guztira (498, identifikatuta, eta 120, identifikatu gabe); Bizkaitik 219 gorpuzki eraman ziren (36, identifikatuta, eta 183, identifikatu gabe); Gipuzkoatik 239 eraman ziren (228, identifikatua, eta 11, identifikatu gabe). Ikerlan honi esker, EAEtik eramandakoen 10 izen gehitu dira, eta 15 identifikatu gabekoren lekualdaketa.

Testigantza: Juan Kaltzakorta Sololuze

Posted on Actualizado enn

Juan Kaltzakorta Sololuze, testigantzaren unean, 2017an.

Juan Kaltzakorta Sololuze, Xemeingo Larruskain auzoan, Egurrola baserrian jaio zen. 7 urte zituen gerra iritsi zenean; Egurrolan bertan harrapatu zuen bere familiarekin batera. Miliziano eta gudarien lehen mugimenduak etxe inguruan bizi izan zituen. Bere testigantzan kontatzen duen moduan, Etxebarriko Gandixa Errota baserriko Felix Urkidi, miliziano jantzita Egurrolara etortzen gogoratzen da. Garai hartatik aurrera, tiro hotsa eta kainoikadak ugaritu egin ziren; frankistek inguruko posizioak finkatu eta frontea egonkortu zenean.

Kamioi blindatuetan etortzen ziren milizianoak Egurrolara. Janaria hartu eta joaten ziren. Ezin giro horretan bizi eta ebakuatu egin behar izan zuten. Markinara joan ziren eta han igaro zituzten fronteak iraun zituen hilabeteak, 1937ko apirilaren 26 arteko egunak. Olabarriren etxean, pisuan hartu zuten babes. Markinako alde zaharreko kanpai torrearen azpian zegoen babeslekuan gordetzen ziren, arriskuaren kanpaiak entzuten zituztenean; behin, gu bizi ginen etxea eta Joxe Alderen taberna, bizardegiaren tartean sartu zen obus bat, baina ez zuen eztandarik egin,  «orduko bonbek baina, ez zuten beti eztanda egiten, bestela, Markina apurtuta utziko zuten».

1937ko apirilaren 26an, miliziano eta gudariak erretaguardiara atzeratu zirenean, Bilborantz zihoazela, faxistak aurrez aurre aurkituko zituztenaren berria jaso zuten, horregatik, desbideratu egin behar izan ziren.
Egurrolara bueltan, apurtuta, erreta aurkitu zuten etxea, ez zen izan bakarra ordea. Olazar ere erre egin zuten, hura mendekuz erre zuten faxistek. Olazarko Julian Etxaniz, Itxas-Alde batailoian kapitaina izan zen, eta lehen mugimenduetan, Larruskaingo «Manuel Larruskain» atxilotzen ahalegindu zen. Gertaera honengatik eta bere pentsakera politikoagatik, mendekua izan zen Olazar erretzea.
80 urtetik gora igaro arren, Juanek testigantzan kontatu duen moduan, gogoan du oraindik orain, bere anaia frontera nola joan zen. Memoria, bizipenen kabi bizia den erakusle.

Txitxiburduntzi eta ibilbide gidatua Etxebarriko Gurasoekin batera

Posted on Actualizado enn

Gaur Etxebarriko Guraso Elkarteak txitxiburduntzi ospatu du, Santa Eufemin, (Urregarai, Aulestin). Gonbidapenari erantzunez, Zapolako trintxera eta metrailadore habiak bisitatu ditugu. Bidean, trintxeretan zehar ibilbidea egiteaz gain, metrailadore habietan sartu eta bertatik bertara ikusi ahal izan dituzte. Argazki gehiago lotura honetan.

Zapolako gerra gunea eta garbiketa lanak aurkeztu ditugu: herritarron ondarea

Posted on Actualizado enn

Markina-Xemeingo Uhagon kulturgunean aurkeztu ditugu, domeka honetan, Zapolako gainean aurrera eramango ditugun lanen nondik norakoak eta 1936ko gerran, inguru horretan eraikitako lubaki eta metrailadore habien ezaugarriak.

Fronteak egonkortzearekin batera, lehen lerroko defentsaz gain, bigarren defentsa lerroa osatu zuten faxismoaren aurkako indarrek. Zapolako gune hau, erretagoardiako gune altuenetariko bat izanik, gerra frontearentzat behatoki paregabea da.

Domeka honetan, goizeko 8etan ezarri dugu zita Markina-Xemeingo Arkupean. Handik Zapolara igo eta 9etan lanak astea da asmoa. Lubakiak eta gerra egiturak ez dira ukituko, eta lanak, inguruok garbitzean oinarrituko dira (adarrak jaso, larrak moztu…).

Honekin, inguru hau berreskuratzeko lanean jardun nahi dugu Markina-Xemeingo udalarekin batera. Inguruotan, gerra instalazioez gain, Elur zulo, mea zuloak, zein natur ingurune paregabeak duen balioa, balorean jarriz, herri ondarea balioesteko ekarpena egin nahian.

1936ko gerra: Argazki Erakusketa Markina-Xemeingo denda eta tabernetan.

Posted on Actualizado enn

Kartela_Arrixa_72pppMarkinaldeko sektorea deitu zioten gure ingurua barne hartzen zuen 1936ko gerra sektoreari. Testuinguru honetan ateratako argazki edo eta gerra haren gertaerek gure inguruarekin lotura duten argazki bilduma bat osatu dugu, irail osoan zehar ikusgai egongo delarik. Argazkiak, zuri beltzean eta jatorrizko, zein garaiari dagokion bezala, kalitate eta neurri ezberdinekoak izango dira.

Erakusketa, gune ezberdinek osatuko dute. Hain zuzen, Markina-Xemeingo hogei komertzio eta tabernetan ikusgai egongo dira, erakusleiho bakoitzerako egokitutako panel banatan.
Erakusketa bisitatu eta argazkiak ikusteko, irailaren 1etik 30era egongo da ikusgai. Establezimendu bakoitzaren ordutegian (panela barruan badago) eta edozein ordutan erakusleihoan kokatuta badago.

Egitasmo honen barne, neurri handiko argazki bat erantsiko da Markina-Xemeingo Zehar kaleko erakusleihoan (Kukubiltxu arropa denda aurrean) gertaera haien memoria bizirik izan asmoz, argazki hau iraunkor mantenduz.

Honekin batera, erakusketa osatu asmoz, 2014-2016 artean, Zelaietaburuko (Etxebarria) memoria gunean egindako lan eta deshobiraketen inguruko argazkiak Uhagon Kultur Gunean erakusgai egongo dira.
1936ko gerra eta haren ondorioez jabetu eta memoria ariketa kolektibo hau aurrera eramateko, herritarrengandik gertukoak diren, egunerokoak diren, espazioak erabili nahi izan ditugu.
Erakusketa honekin, gertukoak izan arren ezezagunak diren hainbat argazki erakusgai jarri nahi dira. Bestetik erakusketa honek gertuko komertzioa indartzeko helburua ere badu bere baitan, herriko komertzioa, memoriarako espazio biurtuz.

Argazki erakusketa hau Markina-Xemeingo udalaren laguntzarekin eta “Hemen Be Bai” merkataritza elkartearekin elkarlanean antolatu dugu; 2017 urte hasieratik lanean jardun duen Lan Taldearen jarduerarekin batera, eta 2017ko irailaren 9an gerra garaian erantzukizun zibiletan aritzeagatik errepresaliak jasandakoei Udalak egingo duen adierazpen eta eskainiko zaien aitortza eta omenaldi ekitaldiaren parte da.

Akarregi-Egixarreko borroka: panel informatiboa

Posted on Actualizado enn

Gaur 1936/10/21eko borrokan, miliziano eta gudariek Oruntzezabal inguruan zeuden Nafar Brigaden aurka burututako ofentsibaren inguruko informazioa biltzen duen panel informatiboa jarri dugu Egixarren.
Inagurazioa baino lehen, gudari eta mlizianoen bidea egin dugu bisita gidatu batez: Zulueta, eta Intxaurbitxe inguruetatik Egixarreko soloko hormetara arte.
EAE-ANVko Euzko Indarra, UGTko Mateos, Sasetako metrailadoreek eta Boga-Bogak parte hartu zuten ofentsiban. Borrokaldi honekin, frenteko posizioak berreskuratzeaz gain, gerra lerroa egonkortzea lortu zuten gudari eta milizianoek.
Borroka hau, Jose Sagarna Uriarte, Amulategin fusilatu eta biharamunean gertatu zen; borrokaldi honetan, zauritu eta hil zen matxinatuekin bat egin eta fusilaketa honetan zer ikusia izan zuen Arturo Molina komandante militar galiziar ezaguna.
Borrokaldi honen inguruan egindako ikerketen arabera, Fulgencio Mateos, Bilboko zinegotzi sozialista zauritu zen Egixarren, Xemeinera jeitsi ondoren Basurtoko ospitalean ebakuntza egin arren hurrengo egunetan hil zen. Bizkaiko milizia Sozialisten burua zen.
Ez dago argi zenbat hildako izan ziren borrokaldi honetan baina hainbat gorpu geratu ziren Egixarre inguruan; horregatik «hildakoen lekua» bezala ezaguna dute bertakoek.
Gaurkoan, Jesus Salaberria izan da gurekin. Egixarretik ihes egin behar izan zuten, bera aita zuhaitz batera lotu zuten frentea iristean, udazkenean, eta ihes egin behar izan zuten, Damukortara. Jesus, 1936/12/24ean jaio zen, babes hartu zuten lekuan, kortan. Hildakoen lekuan, baso garbitzen ari zela burnizko gurutze bat aurkitu zuen. Orain, borrokaldi honekin zer ikusia izan dezakelakoan, berriztu eta aurkitutako lekuan jarri du gertatuakoaren oroimenean.

Juanita Zelaia Balenziaga

Posted on

Juanita Zelaia Xemeingo Azkurrina Goiko baserrian jaio zen 1918an. Aspiltzako eskolan ibil zen 7 urtetik 13 arte. Bertan, errepublika aldarrikatu eta ezarri zen garaian bukatu zituen eskolak eta gogoan du erregeak alde egin eta eskolan bandera nola aldatu zuten.

1935ean Ondarrura joan zen krixeda eta han zegoela harrapatu zuen gerra zibilak. Errepublikaren defentsan zebiltzan komunista eta abertzaleen mugimenduak bizi izan zituen Ondarroan, komunistak elizarekin zituzten ezberdintasunak markatuak ziren eta gogoan du erreketeen etorrera zela eta zegoen kezka eta beldurra herrian. Ez zekiten “erreketeak” zer ziren baina zurrumurruak izugarriak ziren eta gero eta gertuago zetozen erreketeen beldurra haundia zen.

Miliziano eta abertzaleak Asterrikan zeudela, Gipuzkoatik zeotzen errefuxatuak igarotzen ikusi zituen eta gehienak Lekeition (Asterrika-kalamendi lerrotik atzera) hartu zuten babes.

1936ko irailaren 29an errepublikaren defendatzaileek erretiradan, Ondarroatik atera eta zubiak apurtu zituzten, zeinaren ondorioz berak lan egiten zuen etxean argirik gabe eta urik gabe geratu ziren.

Erreketeak sartu zirenean (1936/10/04) Santa Kurutz ermitan behera ikusi zituen eta geroago Ondarroan beraien bizimodua egiten zuten Tolosar, Leitzar… ezagutu zituen. Herriko dendak errekisatzen ikusi zituen eta 7 hilabetetan ez zuen etxekoen inongo berririk ezagutu. Bera ahizpak frantziara ihes egitea lortu zuen baina bera Ondarroan geratu zen 7 hilabete hoietan.

Behin frentea aurrera joan zenean, ama joan zitzaion Ondarroara eta horrela izan zuen etxekoen berri, Azkurrinan ere, Akarregiko eta Agarreko posizioak bertan zituzen eta etxekoek miliziano eta gudariei janaria prestatzen zieten eta hauek ordaindu egiten zieten.

Gerra bukatu eta ondorengo urteetan, razionamendua sufritu zuten eta behin urte batzuk igarota, Etxebarriko Ibarlotxara ezkondu zen Bartolome Ezenarrorekin, zein urte askotan herriko alkate izango zena.