Saseta
Azpeitian, Sasetaren komandantzian
Gaur Azpeitian izan gara, bertan, Javi Buces buru, Azpeitiko udala eta Aranzadik elkarlanean argitaratu duten liburuaren aurkezpenean. Abagunea baliatuz, Azpeitiko komandantziaren buru eta espiritua izan zen Kandido Saseta komandantea omendu da.
Komandantzia hau, Loiolan antolatu zen, indar abertzaleek ( EAE-ANV, EAJ, ELA-STV eta Euskal Nekazarien Batzarra eta Jagi-jagi) 1936ko abuztuaren 5ean adostuta. Aurretik borrokan ari ziren miliziei, 1300 inguru gazte, abertzale bildu zitzaizkien lehenengo gudaroste itxurako antolaketan. Irailera arte eutsi eta aurre egin ahal izan zieten, ekialdetik zetozten faxistei.
Gero, Saseta buru, indar abertzaleak, 
Bizkaiko kostaldera erretiratu behar izan zuten. Aginte lekua Saturraranen kokatuz lehenengo eta gero Lekeition.
Bi urteko ikerketaren ondoren argitaratu da liburua, 1277 gudariren zerrendak osatzen zuen 1936an Loiolako komandantzia eta hauetatik 569 boluntarioren informazio zehatza jaso ahal izan dute eta EAE-ANVko 259rena ere bati.
Liburua eskuratu nahi duenak uztailaren 7 eta 8an Berria egunkariarekin salgai egongo da.
Kalamuako frontean ibilbide gidatuan, bertan borrokatu zuten gudarien senieekin batera parte hartzera gonbidatzen zaitugu
Imagen Posted on Actualizado enn
Kalamua beltzez jantzi den mamua zela zioen gabon kanta batek; hala izan ere. Inguruko tontorrik altuenak, gerra zibilaren garaietan borrokaldi gogorrak jasan zituen. Frontea egonkortu aurretik eta ondorengo zazpi hilabeteetan erasoaldi latzak izan ziren. Bereziki 1936ko abenduaren 26koa aipatu daiteke; testigantzek adierazten duten moduan San Esteban eguneko borroka.
Maxetik Kalamuara eta handik Urkora arteko lerroan lehertu beharrean jardun ziren bi aldeak. Maxeko posizioetan zegoen Celta batailoia, egun horretan hil ziren esaterako Manuel Aguete Lino eta Antonio Aguete Lino. Ekainaren 12an, haien senideak etorriko dira antolatu dugun ibilbide gidatura, haien osaba biek, non borrokatu eta bizia galdu zuten bertatik bertara ezagutu ahal izango dute. Haiekin batera eutsi zioten San Andres eta Saseta batailoi abertzaleek. Lehenengoa ELA-STV-ko (Solidaridad de los Trabajadores Vascos) kidez osatua non konpainia bateko agintari Kepa Ordoki zelarik. Batailoi hauetan jardundako gudarien senideak ere etortzekoak dira ibilbidera.
Usartzatik abiatu eta gudariek posizioetara igotzeko sortutako bidetik Akondiako gaina izango da lehenengo jomuga. Han, kokapenez gain, gabon betean, San Esteban egunaren bezperetan Amuategikoek frankistekin egunkari trukea egiteko akordioaz jardungo dugu, edo urteetara jarri zuten gurutzearen jatorriaz…. Garagoititik igaro eta handik, frankisten aginte postu nagusia ikusiko dugu Kalamuako lautik. Lau honetan, gorago, Eibarko Sozialistek eraiki zuten aterpetxea eta frontoiaren azken aztarnak ikusi ondoren hegaletik, diruzulo dolmenaren ondotik, parlamentutik igaro eta Maxeko posizioetara iristean bertako ezaugarrien azalpenak eskeiniko dira. Kokapen hauetan, Celtakoek eta Sasetakoek, San Andreskoekin batera nola borrokatu zuten ulertu ahalko dugu; handik Kalamua gainera joko dugu, kokapen altuenak ezagutu eta poliki poliki beheranzko bidea hartu eta Usartzara jeisteko.
9:30etan abiatuko da ibilbidea Usartzatik; hala ere, Barinagatik gora joatekoak garenak 9:00etarako Barinagako aparkalekuan elkartzea proposatzen da Usartzara ahalik eta kotxe gutxien eramateko. Azkenik gogoratu, ibilbidea eta gero Barinagan bazkaria izango dela 15:00etan, horretarako izena eman ekainaren 6a baino lehen.
Urberuagako gerra babesleku bat azaleratu bezain pronto desagerrarazi egin dute
1936 urriaren 4an, inguruan frentea egonkortu zenean, bete ziren gudari eta milizianoz Urberuagako bainuetxea eta inguruko hotelak. Kuartel nagusi bilakatu zen eta agintaritza zein funtzionamendua bermatuko zuen pertsonalaz gain aldioro 3 batailoi kokatzen ziren bertan.
Han egon ziren San Andres, Abellaneda, Otxandiano, Rosa Luxemburgo, Malato, ANV 1 (Olabarri), Saseta eta beste hainbat. Tokia berezia zen lehen lerrotik oso gertu izateko neurriz handia zelako eta ondo babestuta zegoelako. Ahulgunerik bakarrenetarikoa abiotatik egindako erasoak ziren, hura zen bertako agintarien kezka nagusia. Honetaz gain inguruko gailurretan hainbat gotorleku eraiki zituzten eta tankeen kontrako artilleria kokatu zuten bat-bateko eraso bateri aurre egiteko.
Alafrancesa deituriko eraikinaren alboan, Bainuetxearen aurrealdean baina erreka eta bidearen bestaldean, harkaitzean landutako tunel erako babesleku bat egin zuten.
Babesleku hau, urriaren 20tik azaroaren 14aren tartean, 11 lanegunetan egin zen. Etenik gabeko lanak, hiru errelebotan aritu ziren. Konpresore handi batez bailatu ziren harkaitzetan zuloa egiteko. Langileak soldata gisa 8,75 pta kobratu zituzten lan egindako egun bakoitzeko. Hauek izan ziren lantalde bakoitza osatu zituztenak:
Lehen erreleboa: Francisco Iturraran (Axola), Jose Martin Pagaegui (Arrate), Esteban Ibarlucea (Lauzirika), Jose Maria Argoitia (Beñekua), Domingo Chopitea (Txepetxabixe).
Bigarren erreleboa: Pablo Onaindia (Ibaseta), Doroteo Aizmendiarrieta (Itxoino), Francisco Pagaegui (Arrate), Ignacio Iriondo (Aizmendi), Jose Aulestiarte (Antzabal), Emeterio Urquidi (Satzu Zabal).
Hirugarren erreleboa: Julian Arriola (Bengetxe), Julian Araquistain (Trotixa), Hilario Anchustegui (Satzu), Gregorio Garate (Askorrinagabekoa), Nicolas Urizarbarrena (Belaustegi), Andres Egaña
Konpresoraren arduraduna: Jose Olaeta.
Geroago, justu urte bukaeran eta Jaime Ur
kijok bere memorietako 9. orrialdetik 16. orrialdera argi deskribatzen digun bezala, bainuetxearen arkupea babesleku gisa indartu zen eta bainuetxearen atzealdean, erlojuaren eskumetara, elkarrekin komunikatuta zeuden galeria batzuetaz osatutako beste lur azpiko babesleku handi bat eraiki zen.
Babesleku berri hau Rosa Luxemburgoko Komandantearen laguntzailea zen Jaime Urkijoren ardurapean egin zen eta zulatze lanetarako alderdi komunistak Meatzaldetik bidali zituen artillarien artean bat, Julian Ruiz, Dolores Ibarruri La Pasionariaren senarra zen. Urkijoren memorietan guzti honen argibideak aurkituko dituzue.
Gerra ostean, eta II Mundu Gerraren testuinguruan, bainuetxea eta bere ingurua Frantziatik ihes egindakoen kontzentrazio esparru bat izan zen. Etapa hau bukatuta eta normaltasunera itzuliz, aurreko jabeak Goikoetxea familiaren esku utzi zuen bainuetxea eta hauek zulo erara egindako babesleku biak kanpotik estali egin zituzten.
Eta orain, Urberuagan zehar doan bidea zabaltze lanetan Alafrancesa ondoko zuloaren estaldura kendu egin dute eta babeslekua azaldu da. ADES espeleologia taldeko kide den Gorosabelek, erdi harrituta, zabaldu zuen zuloaren agerpenaren berria.
Gure elkartean, eta egunotan Gogora institutuarekin izan behar 
ditugun harremanen barruan, eta Memoriaren Ibilbideak egitasmoaren arabera, memoriaren espazioen zerrendan sartzeko proposamena aztertzen hasi garenean, hara non Aldundiarena den lan publiko honek memoriaren ondarea izendatu beharko litzatekeen toki hau berriro estaltzea erabaki eta inoiz egon ez balitz bezala, bat-batean desagerrarazi egin duen.
Argi dago memoria historikoaren lanketan ere arriskuak aurreikusi behar direla eta komunikazioa eta integraltasuna beharrezkoak direla.
Ahaztuen Oroimena 1936 