Ziardamendi
Francisca Bernedo Berasaluze (Zierda Txiki, Aiastia; San Migel)
Gerra iritsi zenean, 11 urte nituen, orduan egin barri. 7 hilabetean egon zen frontea hemen, gure etxe ondo ondoan. Azkaratetik zetorrela ikusten genuen, bazetozela, sua edo zera ikusten genduen guretik, gu erdi erdian geratu ginen, miliziano eta gorriak zeuden inguruan eta gero honuntz, Garate mendian zehar, Ziardamendin, San Migelera iritsi ziren frankistak.Tiroa tiroaren gainetik, bala soinua entzuten genuen, “xiiiii, xiiiiiii”, bala bat, sukaldeko leihotik sartu eta armairua jo zuen; gure osaba zegoen sukaldean eta ia ia jo zuen! Orduan kortara joatea erabaki genuen, segituan.
Gure gurasoak, tio eta lau neba arreba ginen gu etxean, orduan. Kortan babestuta egin genituen 1936ko irailaren 22tik 25erako egunak, frankistak San Migelera iristen egin zituzten egunak. Lurrean, gurdiko holak jarri, eta jatorduak ere han egin genituen. Gure amamak, isildu gabe, errezuan egin zituen egunak, lotarako bakarrik isildu zen “errezau umiak, hil ein biogu ta”. Hura negargarria izan zen.
Gure etxetik bost metrora hil zuten miliziano bat frankistek. Zaurituta zegoen. Gure etxe ostean hil zuten, gure begi bistan. Frankistak behetik gora sartu zirenean, milizianoa etxe ostean zegoen zaurituta. Zauriak sendatzean, erreketeekin joateko prest zegoela esan arren, bizia salbatzearren. Baina alferrik, buelta emateko agindu eta tiro eginez hil zuten. Itzela, ez dago berbarik, horri eusteko.
Gero, auzokoek lurperatu zituzten han zehar geratu ziren gudarien gorpuak. Gure aitak eta osabak, aldamenekoek ere bai.
Aranzadik Ziardamendiko bi gudari identifikatzea lortu du
Ziardamendin, 2012an Aranzadi Zientzia elkarteak burututako lanen ondoren, lau gudariren gorpuak aurkitu ziren. Inguruko borroken ondoren, golpisten aurka borrokan hildako gudarien hobi komunak zehatz mehatz non zeuden hobekien trasmititutako lekua da Ziardamendi.
Ez dago argi zenbat gudari eta milizianok galdu zuten bizia 1936ko irailaren azken egunetan Ziardamendin. 1936ko San Migel egunean hemeretzi hildako hobiratu zirela Ziardamendin eta inguruan diote bertakoek. Borroka horretako lekuko izandako batzuk 1982an Ziardamendiko hobi komun batean lurperatutako gudariak (Paulino Beraza Madariaga, Felipe Elorriaga Larrea, Blas Larrazabal Inunciaga, Juan Zabala Loza, Ambrosio Etxebarria Uriarte eta Jose Chinchurreta Zamacona) Derioko hilerrian hobiratu zituzten. 1936ko irailaren 25ean izan zen borroka Ziardamendin, eta aurrekoez gain, egun horretan hildakoen zerrenda luzeagoa da: Eusebio Gaubeka Gibelondo, Felix Arbulu Bilbao, Imanol Etxebarria Lahuerta, Juan Agirre Bilbao, Jose Azueta Mendiolea, Marcelino Gandarias Salbidea, Miguel Palacio Gomez, Pedro Rodriguez Puig, Sabin Atutxa Olabarri…hemeretzi inguru.
San Migel auzoan jasotako testigantzek bizi bizirik mantendu dituzte, 1936ko irailaren azken egunetan gertatutako borroken nondik norakoak. Horrela, Elgoibar 1936 elkarteak eta Ahaztuen Oroimena Elkarteak elkarlanean, Aranzadik bideratuta hobitik ateratzeko lanek emaitzak utzi dituzte. 2012ko ekainetan lau gudari zeuden hobia lokalizatu ahal izan zen eta bertan aurkitutako gorpuak aztertu ditu Aranzadik.
Prosezu osoaren bukaera gisa, txosten bat osatu du Aranzadi Zientzia elkarteak, non lau gudarietatik bi identifikatu ahal izan ditu: Sabin Atutxa Olabarri eta Eusebio Gaubeka Gibelondo. Txosten horren atal garrantzitsuenak aukeratu ditugu eta ondorengo agirian aurkezten dizkizuegu.
Gure aldetik, eskerrak eman nahi dizkiegu, Ziardamendiko gora behera guztietan parte aktibo izan diren norbanako eta eragileei. Deialdiekin bat eginez, testigantzak jasotzen lagunduz, ekitaldietan parte hartuz… Inor ahaztu gabe, eskerrik asko bereziki, Aranzadi, Elgoibar 1936 eta Joseba Felix Tobar Arbulu.
Ahaztuen Oroimena 1936 