Gernika

Errigoitiko talaiatik, Gernikako bonbardaketa basatiaren lekukotza.

Posted on Actualizado enn

Margari Barainka, testigantza jasotzeko unean (2022ko apirila)

1922.urteko urtarrilean jaioa, ehun urte bete berri ditu Errigoitiko Margarita Barainkak. Ispasterkoa zen Fermin bere aita, eta Errigoitiko Madalenbeko baserriko Luzia Etxebarriakin ezkondu eta bertan bizi izan ziren, Margari izan zen familia honen lehen ondorengoa.

Errigoitiko udaletxearen etxabean zegoen nesken eskolan gerra aurretik ikasi bazuen, beti gazteleraz aritu behar zen irakasle euskaldunik izan ez zuelako. Sarri joaten zen Gernikara, astelehen gehienetan bai behintzat. Baita aldiro Bilbora ere, ama Bilboko jatetxe baten sukaldari aritua zenez, trenak eskaintzen zieten aukeraz baliatuz txangoak egiten zituzten Bizkaiko hiriburura.

Errigoitiko udaletxea. Argazkia: Indalecio Ojanguren. Gurre GIpuzkoa. AGG-GAO_OA01863

15 urte zituen Margarik Gernika suntsitu zutenean. 1937ko apirilaren 26an Gernikako aire erasoa izan aurretik Margarik ez zuen gerraren gordintasunik nozitu. Baina astelehen horretako goizean, matxino faxisten alde borrokatu zuten hegazkin alemaniarrek Gerrikaitz eta Arbazegi (Munitibar, gaur egun) erasotu eta suntsitu zuten goiz horretan, etxetik ikusi zituen hegazkinak Oiz aldetik etorriaz Errigoiti parera arte heltzen zirela, itzulia hartzera.

Ikusitakoarekin bere ama mesfidati zen, Gernika bonbardatuko zutelakoan ziren, beldur ziren. Gernikako azokara bera bakarrik jaistea erabaki zuen amak, han, parean suertatu zitzaion arratsaldeko laurak inguruan hasi zen erasoa. Hiru orduz estolda estu batean babestuta, gauez lortu zuen amak etxera itzultzea.

1937ko apirilaren 26ko Gernikaren aurkako bonbardaketaren ondorengo argazkia

Tartean etxekoak estu eta larri, eta larriago hurrengo egunetan frentea eta borrokak Errigoitira iritsi zirenean, etxetik alde beharrean, izkutatuta, tirokatuta, etxaldea trintxeraz josia, …

Margariren bere nahia izan da gerrateko pasarteak kontatzea, berea izan da testigantza eskaintzeko iniziatiba. Ikusitakoa, entzundakoa eta bizitakoa kontatu digu, bere memoria irekiaz Margarik bere lekukotza eskaini digu.

Memoriak ez gaituelako iraganean ainguratzen, oroitze kolektiboak etorkizun hobeago batera bideratzen gaituelako, eredugarria zara. Eskerrik asko Margari.

1937ko apirilaren 25etik 27ra: Bonbardaketak eta frontearen haustura

Posted on Actualizado enn


1937ko apirilaren azken egunetan, matxinatuen ofentsibak egun erabakigarriak markatu zituen, eta ordutik, gure memorian zein egutegietan azpimarratuak ditugu. Aurreko asteetan hasitako ofentsibarekin jarraituz (eta hilabeteetan fronte egonkortuan bezala), ezin izan zuten matxinatuak Bizkaian sartzea ekidin miliiziano eta gudariek. Egun hauen ezaugarria lurrez eta airez modu bateratuan jardun ondorengo herritarren aurkako eraso bortitza izan daiteke. Ezin esan ia urte betean bizitzen ari zirena, Lea-Artibaiko herritarrentzat ere gozoa zenik, baina 1937ko apirilaren azken egunetan, batez ere faxisten aire baliabideen nagusitasunak txikizio eta kalte material zein pertsonal ugari eragin zituen.

Bideo honetan, lau testigantza bildu ditugu, lau begirada hiru egun biltzeko. Memoria kolektiboa osatzen duten norbanakoaren bizipen eta begiradatik, bizitako hartatik, gaur egunean sentitzen duten moduan. 1937ko apirilaren 25 arratsaldean, Ziortza-Bolibarren, Luzar baserri inguruetako bonbardaketaren pasartea kontatzen du Nikasio Arriolak, eta biharamunean, apirilaren 26an, Munitibarren aurkako goizeko aire erasoa Rufina Abaituak. Egun hartako arratsaldekoa, Gernikako erasoa ezagunagoa da, baina Inma Bilbaoren kontakizunaren xehetasunak, esanguratsuak dira, gertaera haiek bizi eta 80 urtera jasotako testigantzan. Azkenik, Josefa Espillak, Beide baserrian (Etxebarria), gudarien erretirara eta gudarien ebakuazioa bizi izan zituen gauean. Biharamuenan, 27 goizean, sartuko zen faxisten zutabe bat, Urkaregi-Kalamuatik, Etxebarrira, handik Markina-Xemein sartzeko.

Inmakulada Bilbaoren Gernika

Posted on

Pablo eta Juliana, Morgako (Bizkaia) Zabale eta Ubille baserrikoak ziren Inmakulada Bilbao Olean gurasoak. Hala ere, Gernikara joan ziren familia osatzera, bertan kokatu eta sei seme-alaba izan ondoren etorkizun oparoa izango zutelakoan zeuden.

1937ko apirilaren 26ko Gernikaren aurkako bonbardaketa eta anabasak hankaz gora jarri zituen familia honen proiektu eta itxaropenak. Etorkizuna bideratuta izatetik esku hutsik izaterako urratsak, lau ordu iraun zituen; maltzurkeria zital baten ondorioa izan zen.

Bat-batean etxerik gabe, jabegorik gabe, babesik gabe, izututa, baliabiderik gabe eta deserrira bultzatuak, erroak hautsita, nora ezean ziren.

Gerraren lehen lerrotik ihesi Muxikan (Bizkaia) hartu zuten babes. Handik, ahal izan zuten bezala Julianaren osaba baten Morgako Erroteta baserrira jo zuten. Bertan baina, gerrak, Bizkargiko borrokaldiak bizi eta pairatzera eraman zituzten.

Batetik, Bizkargin izandako borroken ondorioz bertako urak kutsatu eta Inmakuladaren bi ahizpak tifusaz gaixotu ziren. Bestetik berriz, borrokak bukatu eta egunetara, 1937ko maiatzaren 28an Bizkargin zentinela bezala ziarduen faxisten soldadu batek, Luciano Olea Mandaluniz (Julianaren aita), 71 urteko gizona, tiro batez hil zuen etxetik orturako bidean.

Familiak ez zuen aurrera egiteko aukerarik Morgan, ondorioz, Deriorako bidea hartu zuten. Pablok, Derio eta Zamudion kokatuta zegoen “Esperanza y Cia” arma lantegian lan egiteko aukera izan zuen. Bizitokirik ez zutenez Enpresako burua zen Castor Uriarteren koinatu baten (abadea) etxean egon ziren apopilo.

Jatorriz Markinan sortu zuten “Esperanza y Cia” arma fabrika eta gerra kontuak medio urte batzuk Txorierrin egin ondoren, lantegia berriro Markinara itzuli zenean Inmakuladaren familiak ere Markina-Xemeinerako bidea hartu zuen, bertan bizimodua eginez.

Baina Inmakuladak ezin ditu ahaztu bere sustraiak, ezin du ahaztu erroak zauritu zizkion bonbardaketan bizitakoa eta sarri gogoratzen bada ere, ezin omen du horretaz berbarik egin azaldatu gabe. Era berean, memoriak duen garrantzia sentimenduekin uztartuz hitz egiten du bere testigantzan; Inmakuladak pena baitu, bonbadaketan bizitakoaren ondoren bere memorian gordeta duena galtzen hasi baita; berarentzat ezinbestekoa baita memoria, ondorengoei gertatutakoa transmitutu ahal izateko.

Artikulu honetan bere testigantzaren zati txiki bat agertzen dugu, Inmakuladak bizi izandakoa agerian uzten duen pasarte gordina.

Zure laguntzarekin aurrera egin dezakegu, testigantzak, dokumentuak, argazkiak …

Posted on Actualizado enn

Inmakulada Bilbao eta Felix Pagegi
Inmakulada Bilbao eta Felix Pagegi

P1280563
Dominga Txurruka Muniozguren

Poliki poliki aurrera doa memoriaren funtsa. Joan berri direnen hutsunearen tristuraz (Juana Etxaniz 1923 Barinaga- 2016 Markina-Xemein, eta Juanita Barruetabeña Etxebarria 1925-2016)… baina beste batzuen testigantzak jasotzeko aukera izanaren pozaz. Egun hauetan eta inurri lanari esker Josefa eta Juli Baskaran ahizpen eta Agustin Unamunzagaren testigantzak jasotzeko aukera izan dugu, Dominga Txurrukarena, Inmakulada Bilbao edo Felix Pagegirena, Jose Uberuagarena bezela.

Eskertu nahi diegu, haien senide zein beraien arduran dauden langileei erakutsitako esku zabaltasun eta laguntasuna.

IMG_20160709_164922
Agustin Unamunzaga Unamunzaga

IMG_20160709_181614
Josefa eta Julia Baskaran Balentziaga

Testigantzak altxorrak dira; gertatutakoa ulertzeko ezezik, golpe militarraren ondoriozko biktima eta herritarrek bizi izandako giza eskubideen urraketei zor zaien egia, erreparazioa eta justiziarako eskubidea bermatzeko ezinbesteko errelatuak. Haien memoria gure historia delako, oso garrantzitsua da esku artean duguna balioetsi eta testigantza, argazki, zein gainontzeko dokumentu jasotzea.

Jose Urberuaga
Jose Uberuaga

Gernikako bonbardaketaren urteurrena. “Basarri”ren bertsoak Jabier Urkijok testigantzan abestuak

Posted on Actualizado enn

Jabierren ama, Kattalin Juaristi, Ukaregi gainaren inguruko Urkaregi-txiki baserrikoa zen. Aita, Gregorio Urkijo Arakaldon  jaio eta mikeletea ogibidez. Gregoriok Urkaregiko Mikelete-etxean, Markinakoan eta Berrizen bizi eta lan egin zuen. Demokrazia eta errepublikaren alde agertu zelako, 1937ko abuztuaren 4an faxistek Gregorio fusilatu eta familia hondamendira eraman zuen.

P1210104_400Bizipenak eta familiak jasandakoak jasotzeko asmoarekin Jabierrengana testigantza jasotzera joan ginenean, ustekabeko paregabea izan genuen Basarri bertsolariaren “Gernikako bonbardeoa”ren hamalau bertsoak buruz eta bat-batean abestu zigunean.

Jabierrek abestutako bertso sorta hau bideo honetan zabalduz, duela 79 urte Gernikako bonbardaketa pairatu eta hildakoak omenduaz gain, Gregorio Urkijoren duintasuna goraipatu nahi ditugu.

Mila esker Jabier, eskainitakoagatik.

Kondor legioari buruzko hitzaldia eta erakusketa Ondarroan

Posted on

HITZA

Ondarroako Historia Zaleek antolatuta, Kondor legioa: nazien bidegabekeria, iragana eta oraina berbaldia egingo da Kofradia Zaharrean eguenean [martxoak 5], 19:00etan. OHZko kideek, BASKale eusko-alemaniar elkarteko kideek eta Coordinadora estatal de apoyo a la Querella Argentina contra crimenes del franquismo plataformako kideek parte hartuko dute hitzaldian.

OHZko kideek emango diote sarrera hitzaldiari. “Garai hartako testuinguru historikoa nolakoa zen azalduko dugu. Besteak beste, 36ko gerran zertzuk pasa ziren gogora ekartzeko aukera izango dugu. Ondarroan, esate baterako, 1936ko urrian sartu ziren frankistak”.

Berbaldira hurbildutakoak testuinguru historikoan jarri ostean, BASKale elkarteko kideek Kondor legioa zelan sortu zen azalduko dute. Era berean, frankismo garaiko hilketen inguruan berba egiteko aukera izango dute CEAQUA plataformako kideek.

OHZko kideek herritar guztiei hitzaldira joateko gonbitea luzatu die. “Memoria historikoari buruzko hitzaldi interesgarria izango da”.

Bestalde, Kofradia Zaharrean martxoaren 5etik apirilaren 6ra, Legion Condorrek eragindako suntsipenak Euskal Herrian- 36/37ko gerran nazien bidegabekeria, iragana eta oraina erakusketa egingo da.

Baskale elkarteak antolatutako erakusketa Euskal Herriko hainbat herritan egon da ikusgai; ondarrutarrek hilabete pasatxoan “Kondor Legioaren jatorria, bilakaera historikoa, zeuzkan helburuak eta XX. mendeko historia asaldatuaren baitako testuingurua” ezagutzeko aukera izango dute.

17 tauletan banatuta, Kondor legioari buruzko hainbat argazki eta dokumentu daude ikusgai, eta gehienak argazkiak baldin badira ere, tartean garai hartako hainbat egunkari ere ageri dira erakusketan. “Bertoko egunkariak ez ezik, nazioartekoak ere ageri dira”.

Kondor legioa, egitaraua