Orokorra
Aniceto Agirrebeitia Lazpitari agurra
Aniceto Agirrebeitia Lazpita, berriztarraren hobiraketan izan gara gaur. Alderdi Komunistaren ardurapean zegoen Salsamendiko milizianoa, 1937ko maiatzean hil zen Bizkargiko borrokaldietan.Duintasunarioaren kolunbarioan ehortzi dute, bertan diren beste hainbat gudari eta milizianorekin batera; tartean, Ahaztuen Oroimena 1936 elkarteak parte hartutako Ziardamendi (Elgoibar,2012) eta Zelaietaburu (Etxebarria, 2015) muinoetam deshobiratutako zenbaitekin. Aniceto Agirrebeitia Lazpitari, merezitako omenaldia egin diogu, mendian hil zen gazte hari inoiz galdu ez zuen duintasuna goraipatuz eta balore demokratikoak defendatzera joan zen hura, faxismoari aurre eginez hil zen; familiarekin izan gara merezitako agurrean lagun.
Simón Bolivarren jaiotzaren 238. urteurrena
Ziortza-Bolibarren, erakusgai jarri dugu argazki historikoekin osatutako erakusketa. Atzo, Simón Bolibarren 238.jaiotzaren urteurrenaren inguruan antolatutako ekitaldietan parte hartu genuen. Simón Bolivar museoan, Zelaietaburu (Etxebarria) gainean 2015ean aurrera eramandako hiru gudariren deshobiraketa biltzen duen erakusketa aurkeztu genuen bertaratutakoen aurrean eta museoan hurrengo asteetan ikusgai egongo dena ondoren; argazki historikoz osatua (gudariak, gerraren kalteak eraikinetan, hildakoak, errepresaliatuak eta faxisten zenbait argazki ere ikusgain daude).
Era berean, atzoko ekitaldiekin bat egin eta hemen zein han, lehen zein oraingo altxamendu eta kolpe militarren aurka eta errepresaliatutako herriekiko zein herritarrekiko elkartasuna adierazi nahi dugu; memoria kolektiborako bidean eta justizia trantsizional baten beharraren babespean.
Zapola, MX-2. Zer da zuretzat mendira joatea?
36ko gudan, Markinaldean eraikitako bigarren guda lerroko Zapola mendiko lubaki eta bunkerrak balioan jarri beharreko ondare dira.
MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoria ibilbideak mendi txango gozagarri bat izateaz gain, gure historiaren berri jasotzera gonbidatzen digun iharduera bat da.
Baina Zapola mendiari buruzko bideo honetan erakutsiko dizueguenez, memoria historikoaren inguruko erreferentziez gain, MX-2 ibilbidea gure aurreko belaunaldietako “mendi jakintza”ren transmisiorako tresna baliagarria da.
Ikazkinen lana eta bizimodua, elur-zuloa eta bere erabilpena, basoari loturiko lan eta ogibideak, …. generazioen arteko jakintza mailako arrakala gainditu ahal izateko, gurekin etor zaitezke Zapolara!!
Mendia, herritarren bizileku, bizibide eta bizigarri, zaindu dezagun biharkoentzat ere halaxe izan dadin.
MX-3 Iturreta. Baldaburuko bigarren guda lerroko memoria ibilbidea
2020. urtean Zapola inguruko bigarren guda lerroko defentsa eraikinen eta hauek egiteko zabaldutako bideetatik zehar “MX- Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoria ibilbidea” prestatu eta aurkeztu bagenuen, aurten, defentsarako bigarren guda lerro berberean, Iturretako Baldaburu inguruan eraikitako instalazioetatik zehar doan “MX-3 Iturreta. Baldaburuko bigarren guda lerroko memoria ibilbidea” aurkeztuko dizuegu.
“Tokiko Ibilbide” berri honen irteera Iturretako ermita ondoko plazan kokatzen badugu, Baldakotxuntxurrarako bidean PR BI-24 ibilbidearekin bat egiten du, eta ibilbide ertain honen aldaera bat izan daiteke.
Ibilbidea erraza da, 75 minutu inguruko iraupena du eta umeekin egiteko aproposa da. Hemen duzue ibilbidea ezagutzeko Wikiloc lotura.
Hitzaldi baten bitartez Memoria Ibilbide honen aurkezpena ekainaren 5ean, 18:30etan, Uhagon kultur guneko lehen solairuan egingo dugu.
Ibilbide honekin lotuta, hitzaldi honetan, Baldaburuko gotorlekuetan burutuko dugun esku hartze arkeologikoaren berri ere emango dizuegu.
2021eko ekaineko azken bi asteburuetan, EHUko Josu Santamarina arkeologoaren gidaritzapean eta unibertsitateko ikasle talde baten partehartzearekin, Balda 1 eta Balda 2 gotorlekuen esku hartze arkeologikoa burutuko dugu.
Arkeologia eta ondarearen kudeaketan ohikoak diren protokoloak eta metodologiak erabiliaz, prospekzio intentsiboa egin, planimetria zehatza marraztu, zundaketa arkeologikoak egin, dokumentazio fotogrametrikoa sortu, aurkitutako materialen laborategiko lanketa burutu, aurkitutako objetuak Bizkaiko Arkeologi Museora bideratu eta Memoria Arkeologikoaren idazkera, tramitazioa eta dibulgazioa helburu izango duen goi-mailako esku-hartze arkeologikoa aurkeztuko dizuegu.
Aurkezpen-hitzaldiaren esku-hartze arkeologikoaren atal hau Josu Santamarina berak azalduko digu, lanen asmoak eta nondik-norakoak ezagutzeko aukera aparta izago dugu horrela.
Gainera, ekainaren 27an, esku-hartze arkeologikoaren azken egunean, bisita gidatu bat zuzenduko dugu Memoria Ibilbidean zehar, memoria ibilbideaz gozatu, esku-hartze arkeologiko lanak ezagutu, lanen zuzendariaren azalpenak entzun eta galderak eginez, jakinminak asetzeko aukera izango dugu. Ibilbide gidatu honen zehaztapenak ere aurkezpen-hitzaldi honetan emango ditugu.
Zapolako defentsa eraikinen zehar doan ibilbidea eta inguruko natura baliabideak ezagutarazteko asmoarekin prestatu dugun bideo txukun baten aurkezpena ere hitzaldi honetan egingo dugu.
Ekainaren 5eko aurkezpenak aforo mugatua izango duenez, gonbidapenak aurrez hartu behar dira Markina-Xemeingo Udaletxearen harrerako kutxazainean, gonbidapenak maiatzaren 31tik aurrera jaso daitezke.
Memoria ibilbidea eta Ondarearen katalogazioaren aurkezpena
Búnker Zapolazpia. Markina-Xemein by mgorosvi on Sketchfab
Alpino Mendigoizale taldearekin eta Markina-Xemeingo Udalaren babesarekin, “SL” mailako Herri Ibilbide bat antolatzen ari gara Zapolako bunker, lubaki eta hauek eraikitzeko egindako bideetatik zehar. Ibilbide hau Gogora Institutuak bultzatzen duen “Memoriaren Ibilbideak” egitasmoaren barruan txertatuko dugu.
Ibilbidearen izena “MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoria ibilbidea” da. Hitzaldi honetan Memoria Ibilbide honen zergatia, jatorria eta helburua azaltzeaz gain, ibilbidearen nondik-norakoak, eta bertan jarriko ditugun euskarri informatiboen barri emango dugu. Gainera antzeztutako bisita gidatu batzuk antolatzen ari gara eta horietan partehartzeko izango diren aukerak azalduko ditugu Lehen irteera biharamunean bertan izango da, urriaren 25ean bi irteera txanda egongo dira, Larruz baserritik hasita, goizeko 10etan eta 12etan. Partehartzea mugatua izango denez, aurrez izena eman behar da “leaktibai@gmail.com” helbidera idatzita.
Aurkezpenaren baitan, memoria Ibilbide honekin lotuta, EHUko ikertzaile talde batek burutzen ari den Gerra Zibileko ondarearen katalogazio lanaren berri emango dugu. Gerra garaiko guda lerro osoko ikerketa burutu badute, gure inguruko posizioetan eta bereziki hitzaldian aurkeztuko dugun Zapola inguruko Memoria Ibilbideari dagokion esparruan jasotakoaren berri zehatzak eskainiko dira.
“Guda-hotsak. Gerra zibileko guda lerroen ikerketa arkeologikoa” izeneko ikerketa proiektuaren arduraduna den Josu Santamarina Otaolakkatalogazio lan honetan jasotako emaitzen berri emateaz gain, behin lanketa zientifiko hau egin ondoren ondarea babestu eta balorean jartzeko etorkizunean hartu beharreko neurri eta erabakiez hitz egingo digu.
Egun bizi dugun egoeran hitzaldi honetan ere aforoa mugatua izango da, ezinbestekoa da aurrez izena ematea 946166303 telefonora deituz, edo kulturgunea@uhagon.com helbidera idatziz.
Josu Santamarina Otaola EHUko GPAC, “Ondare Eraikiari buruzko Ikerketa Talde”ko partaidea da. Historiako Graduan Sari Berezia lortu zuen eta Paisaiaren Kudeaketa izeneko Masterra egin zuen, EHUn ere. Une honetan “Paisaiaren Arkeologia Euskal Herrian (1936-1948): materialtasunak, memoriak eta ondareak gatazkan” izeneko Doktore Tesia egiten ari da.
Estatuan zehar hainbat proiektutan parte hartu izan du, batez Aro Garaikideko Arkeologia, Gatazkaren Arkeologia eta Memoria Historikoaren alorrean. Aragoian, Madrilen, Galizian, Gaztela-Mantxan zein Catalunyan aritu izan da ikerlari gisa.
2016tik San Pedro / Askuren mendian, Amurrio eta Urduña artean, 36ko Gerrari buruzko proiektu baten zuzendaria da. Hiru indusketa kanpaina egin izan dira eta une honetan laugarrena burutzen ari dira.
“Herri Ibilbidea”: Zapolako defentsa guneak zein hauek eraikitzeko egindako bideen memoria
Alpino Mendigoizale taldearekin eta Euskal Mendizale Federazioarekin batera, eta Markina-Xemeingo Udalaren babesarekin “SL” mailako Herri Ibilbide bat antolatzen ari gara Zapolako bunker, lubaki eta hauek eraikitzeko egindako bideetatik zehar.
Ibilbidea eta argibideak emateko euskarriak aurtengo urrian aurkeztu nahi ditugu, horregatik egunotan prestaketa lanetan murgilduta gaude.
Zapolazapia bunkerretik ikuspegia: Markina-Xemein eta EtxebarriaIbilbidearen izena “MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoriaren ibilbidea” da eta Eusko Jaurlaritzaren Gogora Institutuak bultzatzen duen “Memoriaren Ibilbideak” egitasmoaren barruan txertatuko dugu. “SL” mailakoa izanik, ibilbidea margo zuri eta berdez markatuko dugu.
Defentsa posizio hauetarako bideen eraikitze lanen zehaztazunak dokumentazio lan ezberdieni esker jazo ahal izan dugu izan agiriak zein lekukotzak. Horregatik, dokumentu eta informe desberdinetan gerra lan hauen inguruko aipamenak ageri dira baina horrez gain, inguruetako herritarren testigantzen bitartez ere hainbat argibide jaso ditugu, non artikulu honetan jasotako testigantza batzuen pasarteekin guzti honen testuingura kokatzen laguntzen diguten:
Zapolako bunkerraBestetik, urrian, ibilbidearen aurkezpenarekin batera, Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV-EHU) arkeologo talde batek gerra aztarnak katalogatzeko “GUDA-OTSAK: Estudio arqueologico-patrimonial del frente exterior de la Guerra Civil en el Pais Vasco” proiektuak gure inguruan eta bereziki Zapolako defentsa gunean jasoko duena aurkeztuko dugu.
Egunotan proiektuaren arduradun diren Josu Santamarina eta Xabier Herrero arkeologoen esku utzi dugu guda posizioetaz dugun informazioa, katalogazio ahalbideratuz, babes neurriak hartzeko bidea izan dezagun.
Azkenik, Ibilbidearen nondik norakoak, eta zehaztazunak dituzue Wikiloc aplikaziorako loturan zein azalpenetan:
Ibilbidearen abiapuntua Markina-Xemeingo Atxondoa Polikiroldegian kokatzen dugu, bertatik saihesbide azpiko igarobidetik zehar Ugarte dorretxearen albotik Zapolarako bide zuzen zaharretik gora eginez kanterako goiko semaforoan Urregaraiko zelairako bidearekin bat eginez, ibilbidea Igotzeko bunkerraren albotik doa. Olabetik gora, Urregaraiko zelaira doan bide hau da Igotzeko bunkerra eraikitzeko erabili zutena.
Bunkerra atzean utzita, Igotz baserri ondotik jarraituta, Larruz eta Itxurritxu artean dagoen bidegurutzean Lekoiztik Urregaraiko zelaitik zehar Zapolako bunkerrera gerratean egindako bidearekin bat eginez Itxurritxu igaro ondoren ezkerretara sartu eta 50 metrotara Zapolako bunkerrera doan trintxera luzetik aurrera eginez, pinudi bat, pagadi bat eta artadi baten zehar doan trintxeraren bukaera aurretik babesleko izandako gune bat igaro eta metro gutxira Zapolako bunkerrera iritxiko gara.
Bunkerrera sartzen den lubakiaren ezkerraldetik gora eginez, artadia eta pagadia igaroz, Zapola mendi gailurrera igota ibilbidearen punturik garaiena zapalduko dugu, 562 metro.
Zapolarako bide normaletik jeisten hasi eta Fermineneko baserriaren arrastoak dauden tokira desbideratuz izango dugun bide zabalaren bukaeran txarakan zehar jaisten hasita Zapolazpia bunkerrera iritsiko gara, aparteko ikuspegia duen tokia.
Zapolazpia bunkerra egin eta hornitu ahal izateko euskal milizianoek bide bat eraiki zuten Meabe auzotik txarakan zehar. Hasieran bidea zabala da, burdi-bidea eta une baten zamaketa gune bat dago, burdietan garraiatutakoak bildu eta asto zein mando gainetan aldapatsuagoa den zatian zehar Zapolazpia bunkerrerarte eramateko.
Bunkerrean aurkitzen garen honetan, aipatutako bide hau jeitsierako norabidean eginez Meabera iritsiko gara eta autoen bideran gora jarraituz, metro batzuetara Bekoetxebarriko bidean zehar Usatorre eta Larruskain baserrietara joko dugu, industrialdea dagoen ingurura. Meabetik Usatorrera doan bide hau gerra garaian zabaldu zen, frentea herrira iritsi ezkero Aulestirako bidegurutzea itxita egongo zenez, Malax eta Aulestirako bidea ziurtatzeko.
Industrialdean erromesek erabiltzen duten Done Jakue bidea itzulerako norabidean eginez abiapuntuan MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoriaren ibilbidearen bukaera izango genuke.
Geldialdiak kontutan hartu gabe, bi ordu eta erdiko iraupeneko ibilbidea dugu hau.
Markina-Xemeingo udal kudeaketan jardun izanaren ondorioz errepresaliatuak izan ziren herritarrei omenaldia (2017_09_09)
1936.urteko uztailean eman zen altxamendu militarraren porrotak gerra zibil baten sorrera ekarri zuen. Gerra egoerari aurre egiteko, antolaketa eta prestaketa militarraz gain beste gestio eta ardura batzuk bete beharra zegoen. Abagunea hark, gestio administratiboak, udal kudeaketa, herritarren hornidura eta baliabideak, errefuxiatuen etorrerak sortzen zituen harrera, jabegoen zaintzak, eta abar luze bat. Demokratikoki erabaki eta aukeratutako errepublika eta hau ordezkatzen zuten agintearen alde, altxamenduari aurre egiteko hainbat herritarrek egitura zibiletako ardura, konpromiso eta lanak hartu zituzten.
Frontea gure inguruetara iritsi aurretik udal ardura izan zutenen zeregina ez zen txikia izan, baina 1936ko irailaren bukaeran frontea gure mendietan zazpi hilabetez finkatu zenean, gabeziak eta arriskuak nabariagoak zirenean, hauen lana ezinbestekotzat izateaz gain zuzena eta gizatasunez betekoa izan zen. Gerraren berezko arriskuez gain, pertsona hauen egunerokoa ez zen bat ere samurra izan, zailtasun eta oztopoak nonahi azaltzen zitzaizkien.
Baina matxinoak 1937ko apirilaren 27an frontearen lerroa gainditu eta gure herriak okupatu zituztenean egoera erabat larritu zen herri ardurak bete zituzten pertsonentzat. Beldurra, arriskua, bizitza ezbaian, gehienek, ihes egitea erabaki zuten.
Gerra makinaria maltzur hari, ihes egiten saiatu ziren. Batzuk erbesteratzea lortu eta atzerrian bizitzera kondenatuak betirako. Erantzukizun zibil, administratibo eta instituzionala hartutako Markina eta Xemeindarren aurkako errepresioaren adierazpen gogorrenak, zazpi pertsonek islatzen dute; izan ere, ardura ezberdinak izan zituzten zazpi pertsona hil baitzituen frankismoak.
Sortu ziren taldeak Errepublikaren Defentsarako Batzordea, Isunen Azpibatzordea, Emakumeen Zuzendaritza eta Langileen Kolokaziorako Ikuskaritza Batzordeak izan ziren.
Herritar guzti hauek, era batera edo bestera, errepresioa jasan zuten egindako beharragatik, batez ere, heriotzara bideratutako zazpiak. Horregatik, burutako ekitalidan, errepresio hori jasan zuten markinar eta xemeindar guztien ordezkari moduan, zazpi pertsona hauek eta euren familiak omendu ziren:
BENITO AGINAGA UGALDE (Markina, 1874/04/03 – Gasteiz 1937/08/04)
HILARIO ARETXABALETA ARRIOLA (Markina, 1888/01/14 – Derio, 1937/07/21)
JOAN LOIOLA EIZAGIRRE (Xemein, 1904/02/22 – Derio, 1937/09/09)
AMBROSIO MALLUKIZA ALDAOLEA (Arbatzegi, 1886/12/07 – Derio, 1937/09/16)
BENITO MUÑOZ AZPEITIA (Markina, 1894/03/21 – Iruñako San Cristobal espetxea, 1938/02/01)
GNACIO UGARTEBURU ANITUA (Markina, 1890/07/31 – Iruñako San Cristobal espetxea, 1938/10/10)
ANGEL ARETXABALETA AIZPURU (Begoña, 1890/12/17 – Dos Camino, 1941/02/06)
- 1
- 2
- …
- 21
- Siguiente →
