Markina
Testigantza: Juan Kaltzakorta Sololuze
Juan Kaltzakorta Sololuze, Xemeingo Larruskain auzoan, Egurrola baserrian jaio zen. 7 urte zituen gerra iritsi zenean; Egurrolan bertan harrapatu zuen bere familiarekin batera. Miliziano eta gudarien lehen mugimenduak etxe inguruan bizi izan zituen. Bere testigantzan kontatzen duen moduan, Etxebarriko Gandixa Errota baserriko Felix Urkidi, miliziano jantzita Egurrolara etortzen gogoratzen da. Garai hartatik aurrera, tiro hotsa eta kainoikadak ugaritu egin ziren; frankistek inguruko posizioak finkatu eta frontea egonkortu zenean.
Kamioi blindatuetan etortzen ziren milizianoak Egurrolara. Janaria hartu eta joaten ziren. Ezin giro horretan bizi eta ebakuatu egin behar izan zuten. Markinara joan ziren eta han igaro zituzten fronteak iraun zituen hilabeteak, 1937ko apirilaren 26 arteko egunak. Olabarriren etxean, pisuan hartu zuten babes. Markinako alde zaharreko kanpai torrearen azpian zegoen babeslekuan gordetzen ziren, arriskuaren kanpaiak entzuten zituztenean; behin, gu bizi ginen etxea eta Joxe Alderen taberna, bizardegiaren tartean sartu zen obus bat, baina ez zuen eztandarik egin, “orduko bonbek baina, ez zuten beti eztanda egiten, bestela, Markina apurtuta utziko zuten”.
1937ko apirilaren 26an, miliziano eta gudariak erretaguardiara atzeratu zirenean, Bilborantz zihoazela, faxistak aurrez aurre aurkituko zituztenaren berria jaso zuten, horregatik, desbideratu egin behar izan ziren.
Egurrolara bueltan, apurtuta, erreta aurkitu zuten etxea, ez zen izan bakarra ordea. Olazar ere erre egin zuten, hura mendekuz erre zuten faxistek. Olazarko Julian Etxaniz, Itxas-Alde batailoian kapitaina izan zen, eta lehen mugimenduetan, Larruskaingo “Manuel Larruskain” atxilotzen ahalegindu zen. Gertaera honengatik eta bere pentsakera politikoagatik, mendekua izan zen Olazar erretzea.
80 urtetik gora igaro arren, Juanek testigantzan kontatu duen moduan, gogoan du oraindik orain, bere anaia frontera nola joan zen. Memoria, bizipenen kabi bizia den erakusle.
1936ko gerra, eskola curriculumean
Bekobentako (Markina BHI) DBH 4.mailakoek, martxoa eta maiatza artean, 1936ko gerraren inguruan jardungo dute. Gerra haren nondik norakoak ezagutzeaz gain, gerrarekin lotura duten eremu ezberdinekin osatzen ari dira proiektua. Diziplina ezberdinak uztartuz, aprendizaia prosezua aberastu nahi dute. Esaterako, Joseba Sarrionaindiaren “Kolosala izango da” eleberria irakurri dute, edo “Los niños de la guerra” dokumentala ikusi, “Gernika” artelanaren inguruko hausnarketa eta lanketan ere jardun dute. Ahaztuen Oroimena 1936 elkarteak, Zelaietaburuko deshobiraketaren aritik sortutako erakusketa eta Markinako dendari elkartearekin batera sortutakoa ere, baliatu dituzte aipatutako proiektuan, eskolako pasabideetan ikusgai jarriz. Orain, opor aldiaren ostean, Patxi Juaristiren hitzaldia, edo fronteko lubaki eta kokapenetara bisitaldiak izango dituzte besteak beste.
Argazki batzuk lotura honetan: https://www.flickr.com/photos/148091062@N05/albums/72157690948505573
1967ko Markina-Xemeingo zelaiko tiroketa: frankismoaren atzaparkadak (I)
1967an gertatu zen, Markina-Xemeinen; hain ezaguna den Zelaiaren inguruan. Lehen Frankismoa igarota, diktadurak bere ibilean, erakutsitako ankerkeriak, hurrengo urteetan hatzarpakada ilunak izango ziren orbain sakonen sortzaile.
1967ko abenduaren 19ko iluntzean Guardia Zibilak auto bat tirokatu zuen Markina-Xemeingo zelaian. Lau gazte ziren “Seat 600” batean eta autoak 60 bala inpaktu izan bazituen ere aurrera jarraitzea lortu zuten. Geroago horietako hiru Aulestin atxilotu zituzten Guardia Zibilek.
Gertaera hau lehen pertsonan bizi izan zuten Jose Luis Etxegarai Gaztiarena “Mark” eta Kepa Akixo Leixarreta “Txao”/”Zigor” elkarrizketatu eta haien testigantza eskaini digute, non joan den abenduan, jendartean aurkezu genuen Markina-Xemeingo Uhagon Kulturgunean.
Gazte haiek, ETA erakundearekin lehen kontaktuak izan eta frankismoaren aurkako ekintzak burutzeko antolatu ziren. Hasiera batean, margoketak eta ikurrinak jartzea edo matxinoen alde soilik hildakoen aldeko oroigarriak deuseztatzea izango ziren burutu zituzten ekintzak. 1967ko abeduaren 19koa baina, langileen borrokari elkartasuna erakutsi eta “Sindicato Vertical”en aurkako ekintza izango zen. “La persona que hacia de coordinador de nuestro grupo con la dirección de la organización, nos viene con la propuesta de que iva a hacer una pequeña campaña, de lucha que mantenían estos obreros en esta zona y se quería simultanear una acción en los sindicatos de Eibar y Elgoibar ” (Jose Luis Etxegarai Gaztiarena “Mark”). Ekintza aurrera eramaterakoan izandako zailtasunek, ihesera eraman zituzten lau gazteak. Auto txiki batean, garaiko Seat 600 batean Elgoibartik atera eta Urkaregin gora aurrera egin zuten, Markina-Xemeingo sarreran Guardia Zibilaren kontrola aurkitu arte. Kotxeak Guardia Zibilari kasurik egin gabe, aurrera jarraitu zuen, eta ondorioz, izurgarrizko bala zaparrada jasan zuen, gerora egindako atestatuaren arabera, 60 zulo izango zituen autoak. Markina-Xemeingo kaleetan zehar, ihes egin eta Lekeitiorako bide bazterrean utzi zuten autoa, Aulestira, oinez ihesari jarraituz. Bertan, nora jo bazutela eta, Emilio Kortabitarte (Lekeitiarra) Aulestiko parrokoaren etxean babes hartu zuten. “Baino Murelagan, etxe horretan gertatu zena, edo behintzat nik hala sentitzen dut, denbora gutxi izan genuen pentsatzeko, zer egingo genuen eta ze erabakiak hartu behar ziren, (…) ni neuk leihotik salto egin nuen eta, momentu luze bat pasatu nuen balkoi azpi hortan, nik neuk horren pena bat badut hala ta ere, haiek atera ziren balkoira baino hala ere Guardia Zibila atera zen hura ere nin neuk azpitikan ikusten bainuen, nik oroimen hori dut, eta erraten zuen, betiko geratu zait, eta erraten zun “Txao rindete, Txao rindete” eta ni mugitu gabe geratu nintzen eta gero haiek lotu zituztenean, nire kideak eta haien [Guardia Zibilaren] kotxeetan, kotxeen motorrak aitu nituenean, herritikan ateratzen ari zirela, ni joan nintzen, orduak pasata gero (…)” (Kepa Akixo Leixarreta “Txao”).
Garaiko prentsan agertzeaz gai, ETAk ere jasoa zuen gertaera hau, Bidarten, 1992an erakundearen zuzendaritza atxilotzean atzemandako agiri batek dioenez:
19 de diciembre de 1967.
En la localidad vizcaína de Markina, la Guardia Civil dispara contra un vehículo en el que viajaban cuatro personas que suponían militantes de ETA. El coche es alcanzado por cincuenta y nueve impactos, a pesar de lo cual los ocupantes del mismo resultan ilesos y logran huir. Horas después, tres de ellos José Luis Etxegarai, Roberto Lotina y Francisco Javier Aya Zulaika son detenidos en Murelaga. En relación con este hecho, dos de los guardias civiles que participan en el mismo solicitarán más tarde la baja en el Cuerpo.
19 de diciembre de 1967.
Explota una bomba en el edificio de la delegación del Frente de Juventudes y el Sindicato Vertical de Eibar.
Gertaerak badu bere esangura. Frankismoari aurre egiteko determinazioa, indar polizien erantzuna, ihesa, Aulestiko babesa eta ondorengo ihesean, mendi muino bateko etxean jasotako babesa, … hau guztia jaso nahi izan dugu, urte haietan gertatua hobeto ulertu nahian.
Txitxiburduntzi eta ibilbide gidatua Etxebarriko Gurasoekin batera
Gaur Etxebarriko Guraso Elkarteak txitxiburduntzi ospatu du, Santa Eufemin, (Urregarai, Aulestin). Gonbidapenari erantzunez, Zapolako trintxera eta metrailadore habiak bisitatu ditugu. Bidean, trintxeretan zehar ibilbidea egiteaz gain, metrailadore habietan sartu eta bertatik bertara ikusi ahal izan dituzte. Argazki gehiago lotura honetan.
Gogoan hartzeko izenak
Euskal Memoria Fundazioaren “Gogoan hartzeko izenak” erakusketa aurkeztu genuen atzo iluntzean izen bereko liburuaren egilearen, Joseba Zabalzaren eskutik. Ondoan Jaime Guenetxea herrikidea. 1980an, bere lagun Iker Ibarluzea eta beste batzuekin zegoela, Etxebarriko Txomin jatetxe aurrera indar parapolizialak agertu, Ixuara eraman eta pairatutakoaren kontaketa eginez. Berezia. Gogorra baina duintasunez betea.
Erakusketaren izen bereko liburuan, Euskal Memoria Fundazioak argitaratutakoan, aurkitu dezakezue errelato osoa.
Erakusketa, Abenduaren 22ra arte ikusgai egongo da, “Gogoan hartzeko izenak” biltzen dituen pertsonekin hiru lekutan:
1. Uhagon Kulturgunea (kultuguneko ordutegian)
2. Markina-Xemeingo udaletxe sarreran (udaletxeko ordutegian)
3. Kartzela zaharrean (asteburuetan)
Zapolan barrena; gerrako bigarren defentsa lerroa
Zapolako gerra gunea eta garbiketa lanak aurkeztu ditugu: herritarron ondarea
Markina-Xemeingo Uhagon kulturgunean aurkeztu ditugu, domeka honetan, Zapolako gainean aurrera eramango ditugun lanen nondik norakoak eta 1936ko gerran, inguru horretan eraikitako lubaki eta metrailadore habien ezaugarriak.
Fronteak egonkortzearekin batera, lehen lerroko defentsaz gain, bigarren defentsa lerroa osatu zuten faxismoaren aurkako indarrek. Zapolako gune hau, erretagoardiako gune altuenetariko bat izanik, gerra frontearentzat behatoki paregabea da.
Domeka honetan, goizeko 8etan ezarri dugu zita Markina-Xemeingo Arkupean. Handik Zapolara igo eta 9etan lanak astea da asmoa. Lubakiak eta gerra egiturak ez dira ukituko, eta lanak, inguruok garbitzean oinarrituko dira (adarrak jaso, larrak moztu…).
Honekin, inguru hau berreskuratzeko lanean jardun nahi dugu Markina-Xemeingo udalarekin batera. Inguruotan, gerra instalazioez gain, Elur zulo, mea zuloak, zein natur ingurune paregabeak duen balioa, balorean jarriz, herri ondarea balioesteko ekarpena egin nahian.
- 1
- 2
- …
- 7
- Siguiente →
