Markina
Zapolako gerra gunea eta garbiketa lanak aurkeztu ditugu: herritarron ondarea
Markina-Xemeingo Uhagon kulturgunean aurkeztu ditugu, domeka honetan, Zapolako gainean aurrera eramango ditugun lanen nondik norakoak eta 1936ko gerran, inguru horretan eraikitako lubaki eta metrailadore habien ezaugarriak.
Fronteak egonkortzearekin batera, lehen lerroko defentsaz gain, bigarren defentsa lerroa osatu zuten faxismoaren aurkako indarrek. Zapolako gune hau, erretagoardiako gune altuenetariko bat izanik, gerra frontearentzat behatoki paregabea da.
Domeka honetan, goizeko 8etan ezarri dugu zita Markina-Xemeingo Arkupean. Handik Zapolara igo eta 9etan lanak astea da asmoa. Lubakiak eta gerra egiturak ez dira ukituko, eta lanak, inguruok garbitzean oinarrituko dira (adarrak jaso, larrak moztu…).
Honekin, inguru hau berreskuratzeko lanean jardun nahi dugu Markina-Xemeingo udalarekin batera. Inguruotan, gerra instalazioez gain, Elur zulo, mea zuloak, zein natur ingurune paregabeak duen balioa, balorean jarriz, herri ondarea balioesteko ekarpena egin nahian.
Lana, defentsara bideratutako lana, memoria eta lana, berreskuratze lana, memoria, auzolanean berreskuratzea.
Ahaztuen Oroimena 1936 elkarteak eta Markina-Xemeingo Udalak, hainbat herritarrekin batera, abian jarriko dugu “Mendi jakintzie berreskuratzeko” auzolan egitasmoa.
Urtero mantendu nahi den egitasmo honen abiapuntu bezala, gure hurbileko arbasoen egunerokoa ziren hainbat ezagutza, ohitura eta bizibide galtzeko zorian ditugulakoan, hauek berreskuratzea, gerra zibilean gertatutakoak berreskuratzearekin lotzeko erabakia hartu dugu.
Asmo honekin, gerra garaian eta guda lerroaren atzealdean, defentsarako eraikitako bigarren lerroaren Zapolako instalazioa garbitu, berreskuratu eta bisitatzeko moduan jarri nahi dugu; etorkizunean inguruan ditugun beste hainbat altxorrekin uztartuaz, interes handiko ibilbide bat egokitzeko.
Sarri edertasun eta jakinmina asetzeko kanpora eta urrunera begira jartzen garen bitartean ez gara gurean duguna baloratzen jartzen. Urregarai-Zapola inguru honetan benetako altxorrak ditugu, paisaia zoragarria, arboladiak, elur-zulo bat, lurrazpiko paisaia karstikoa, gerra garaiko instalazio ezin hobeak, meategi, karobi eta ikazkintzaren aztarnak, etorkizunari begira dagoen tokiko garapena, abenturako kirola, eta abar. Urratsak emanaz eta ibilbide bat garatuz, guzti horiek dokumentatu, uztartu eta eskuragarri jarri nahi ditugu.
Lehen urrats bezala, gerra garaian Zapola mendiaren inguruan eraikitako defentsarako instalazioa auzolanean garbitu, berreskuratu eta bisitatzeko eran jarri nahi dugu.
Zapolako instalazio honen tokirik garrantzitsuena, frenteari begira eraikitako bunker bat da, egoera oso onean dagoen bunkerra. Ikusgarria da Itxurritxu baserriaren ondotik bunker honetara bideratuta dagoen trintxera, 450 metro inguruko luzera duena, diseinuan ohizkoak diren “zeta”k dituena eta toki batzuetan harria apurtuz zabalduta dagoena. Trintxera honek babesleku bat dauka bunkerretik gertu eta erdialdetik adar bat ateratzen zaio, beste 300 bat metroko luzera duen loturetarako trintxera bat, Urregarai mendi aldera bideratua, tartean beste babesleku bat duelarik.
Instalazio hau ikusgarria bada, ingurua ere oso polita eta aberatsa da, artadi eta pagadi artean txertatua, laua eta behin garbitu ezkero bisitatzeko erraza eta erosoa.
2018ko ekainaren 17an burutu nahi dugu Zapolako instalazioaren auzolana. Horretarako antolaketa bat erabaki dugu eta herritarroi laguntza eskatzerakoan ondorengoak kontutan hartzea eskatu nahi dizuegu:
– Auzolan hau borondatezko ekarpen bat da, partaide izan nahi duten herritarrak bere borondatez egiten duen ekarpena.
– Igande goiz batetako denbora iraupena izango du, tartean geldialdi bat egingo dugu, antolaketak hornituko duen hamaiketako bat eginaz, atsedena hartzeko.
– Lana ez da zaila izango, adarren garbiketa eta pilaketa izango da lanaren ardatza. Teknikoagoak diren tresnekin lan mota honetan adituak diren pertsona batzuk erabiliko dituzte.
– Lanerako tresnak (aitzur, eskobara, zegote, mozteko artaziak, sasi-garbitzeko makinak, motozerrak, …) eramateaz, antolatzaileak arduratuko dira. Norbaitek bere lan-tresna eraman nahiko balu, aukera izango luke.
– Partaideek eskularruak eramatea komeni da.
– Norberak bere baliabideak erabili behar ditu auzolana burutuko den tokira joateko, baina kotxeen erabilpena murriztu asmoz aurre-koordinazio bat egitea beharrezkoa da. Auzolanaren hasiera Larruz baserria eta Zapola tartean dagoen Itxurritxu baserrian izango da. Beharbada kotxeak Santa Eufemiako zelaian ustea komeniko da.
– Markina-Xemeinen goizeko zortziretan geratzea proposatzen dugu (ekainak 17, 8:00etan), bederatziretako lanean hasita egoteko. Eguerdirako bukatuko genuke.
– Argibide zehatzagoak eskaini, koordinazioa ahalbideratu eta Zapolako instalazioaren testuinguru historikoa dokumentatua azaltzeko Hitzaldi-Batzar bat izango dugu ostirala den ekainaren 15ean, arratsaldeko zortziretan, Uhagon Kultur Etxean.
– Hitzaldi-Batzar hau irekia izango da, ez da auzolanean partaide izango direnei bereziki zuzendua halabaina, ez da baldintza izango auzolanean parte hartzeko.
– Hitzaldi-Batzar honetan azalduko ditugu baita, aurtengo neguan garatu nahi den beste proiektu bat: aurreko mendean desagertutako ikazkin lanbidearen erakusle izango den txondor bat egitearen proiektua.
– Norbaitek beste edozelako zalantza, galdera edo argibide premia balu, ondorengo helbide elektronikora idatziaz erantzungo genioke: etxebarria1936@gmail.com.
Sevillan 1937ko presoen tren istripua: 80 urte Irineo “Katenero” zauritu zela
1936 gerrak izan zuen bilakaerak preso kopuru andana sortu zuen Bizkaiko frontearen erorketaren ostean. Faxistentzako arazo bihur zitekeena, aukera bezala bihurtu zuten kartzela sistemaren arduradunek.
Presoen sailkapenari ekin zioten:
-
Epaiketa zorrotzen bidez kartzelaratuak, non, horietako batzuk fusilatu egin zituzten.
- Beste batzuk nazionalen tropekin borrokatzera behartu zituzten.
-
Milaka preso, derrigorrezko lanak egitera behartuak izan ziren, frankismoak gerrarako behar zituen eraikin, fortifikazio, bide eta konponketak esklabu gisa egitera behartuz.
1937ko azaroaren erdialdean Bilboko kartzeletan espetxeratuta zeuden automobilgintzarekin zer ikusia zuten hainbat preso aukeratu eta merkataritza tren batetan sartu zituzten. Sevilla izango zen helmuga.
Gerraren eraginez kaltetutako ibilgailuak konpontzeko, frankistek, Sevillan antolatu zuten tailerretan derrigorrezko lanak egitera bideratzeko eginarazi nahi zieten bidai luze hura. 75 izan ziren frankistek preso egin eta bidai luze honenako trenaren bagoiak beteko zituzten Mekanikari, elektrikari, txapista, gidari… euskaldunak.
Sevillarako bidean jarri zituzten presoak. Espainiako bazter ezberdinetan zehar eta lekuan lekuko gerra fronte ezberdinak saihestuz, baldintza oso txarretan egin behar izan zuten bidai luze hura.
Tren hori baina, ez zen bere helmugara iritsi. 1937ko azaroaren 19an, 22:57etan Sevilla probintziako Alanis herriko tren geltokian gertatu zen ezbeharra.
Une horretan, herritxo hartako tren geltokian, hegaleko trenbidean, tresna militarrez beteta, konboi bat zegoen geldirik.
Presoak zeramatzan trenak, azken honen aurka egin zuen bete betean; istripuak, sekulako anabasa sortu zuen.
Gutxienez 57 preso hil ziren unean bertan eta 18 preso izan ziren bizirik atera ziren bakarrak; guztiak zaurituta. Zauritutako presoak, Sevillako ospitaletara eraman zituzten, hala ere, horietako batzuk zaurien eraginez, hil egin ziren.
Agintari frankistek izkutatu eta isildu egin zuten gertaera hau. Istripua ez zen erregistratua izan eta ezin izan da aurkitu orain arte, bere egunean egindako ikerketen dokumentaziorik.
Istripu honetan zauritutako horietako bat Iruzubietako “Katenero” etxeko Irineo Olabe Alkaiturri izan zen. Irineo, okina izateaz gain auto gidaria zen.
Gerra garaian ere gidari lanetan aritu zen Irineo; hain zuzen, gudarien arduradunak, ofizialak garraiatzea zen bere zeregina eta arrazoi hau izan zen Irineo Olabe zigortzeko zergatia.
Istripu honek bizitza osoan eragingo zion. Ezkerreko hanka elbarri, erren geratu zen harrezkero.
Gertaera honen 80.urtemuga beteko den egun berean, 2017ko azaroaren 19an, Uhagon Kultur Gunean “El Largo Viaje” dokumentala aurkeztuko dugu.
Istripuaren nondik norakoetan dokumentatutzeaz gain, bere zergatiak eta ondorioak argitu eta zehazteko egindako ikerketa lanak azaltzen ditu.
Dokumentala berez interesgarria izanik, Sabin Egileor zuzendaria eta ikerketen ardura izan duen Jimi Jimenez Aranzadiko historialaria azalpenak emateko prest izango dira bertan.
Memoriaren (tren)bidean galdu ezin dugun beste geltoki bat da dokumental hau, gure historia ezagutzearen helmugara iristeko aukera eder bat.
1936ko gerra: Argazki Erakusketa Markina-Xemeingo denda eta tabernetan.
Markinaldeko sektorea deitu zioten gure ingurua barne hartzen zuen 1936ko gerra sektoreari. Testuinguru honetan ateratako argazki edo eta gerra haren gertaerek gure inguruarekin lotura duten argazki bilduma bat osatu dugu, irail osoan zehar ikusgai egongo delarik. Argazkiak, zuri beltzean eta jatorrizko, zein garaiari dagokion bezala, kalitate eta neurri ezberdinekoak izango dira.
Erakusketa, gune ezberdinek osatuko dute. Hain zuzen, Markina-Xemeingo hogei komertzio eta tabernetan ikusgai egongo dira, erakusleiho bakoitzerako egokitutako panel banatan.
Erakusketa bisitatu eta argazkiak ikusteko, irailaren 1etik 30era egongo da ikusgai. Establezimendu bakoitzaren ordutegian (panela barruan badago) eta edozein ordutan erakusleihoan kokatuta badago.
Egitasmo honen barne, neurri handiko argazki bat erantsiko da Markina-Xemeingo Zehar kaleko erakusleihoan (Kukubiltxu arropa denda aurrean) gertaera haien memoria bizirik izan asmoz, argazki hau iraunkor mantenduz.
Honekin batera, erakusketa osatu asmoz, 2014-2016 artean, Zelaietaburuko (Etxebarria) memoria gunean egindako lan eta deshobiraketen inguruko argazkiak Uhagon Kultur Gunean erakusgai egongo dira.
1936ko gerra eta haren ondorioez jabetu eta memoria ariketa kolektibo hau aurrera eramateko, herritarrengandik gertukoak diren, egunerokoak diren, espazioak erabili nahi izan ditugu.
Erakusketa honekin, gertukoak izan arren ezezagunak diren hainbat argazki erakusgai jarri nahi dira. Bestetik erakusketa honek gertuko komertzioa indartzeko helburua ere badu bere baitan, herriko komertzioa, memoriarako espazio biurtuz.
Argazki erakusketa hau Markina-Xemeingo udalaren laguntzarekin eta “Hemen Be Bai” merkataritza elkartearekin elkarlanean antolatu dugu; 2017 urte hasieratik lanean jardun duen Lan Taldearen jarduerarekin batera, eta 2017ko irailaren 9an gerra garaian erantzukizun zibiletan aritzeagatik errepresaliak jasandakoei Udalak egingo duen adierazpen eta eskainiko zaien aitortza eta omenaldi ekitaldiaren parte da.
Ekitaldi ezberdinak Markina-Xemeien
1936ko gerra garaian Markina eta Xemein herrietan udal kudeaketan lanean jardun zutenak omentzeko Aitortza eta Omenaldirako Lan Taldea, estreinekoz elkatu zen otsailean. Ostiral honetan (ekainak 9), agerraldia egingo dugu Uhagonen, 20:00an; Bertan, 1936ko gerra garaian agintaritza zibilean eta udal kudeaketan aritzeagatik hil, kartzeleratu edo errepresioa pairatu zutenein eta haien senideei 2017ko irailaren 9an egingo zaien aitortza-omenaldi ekitaldia eta Markina-Xemeingo udalaren adierazpen instituzionalaren berri emango dugu.
Honen ondoren, “Trabajadoriak, frankismoaren esklabuak Oarsoaldean” dokumental laburra eskainiko da. Gerra-errepresioa eta mendekua pairatu zutenen inguruko dokumentala. Horrez gain, ekainaren 17 eta 18an, Markina-Xemeingo herrigunean gerraren pasarte eta eraginen berri agertzeko antolatu ditugun “Bisita gidatuen” berri emango dugu.
Azkenik, Markina-Xemeingo denda eta tabernetan, irailean zehar izango den 1936ko gerrarekin erlazionatutako argazki erakusketaren aurkezpena egingo da.
Akarregi-Egixarreko borroka: panel informatiboa
Gaur 1936/10/21eko borrokan, miliziano eta gudariek Oruntzezabal inguruan zeuden Nafar Brigaden aurka burututako ofentsibaren inguruko informazioa biltzen duen panel informatiboa jarri dugu Egixarren.
Borroka hau, Jose Sagarna Uriarte, Amulategin fusilatu eta biharamunean gertatu zen; borrokaldi honetan, zauritu eta hil zen matxinatuekin bat egin eta fusilaketa honetan zer ikusia izan zuen Arturo Molina komandante militar galiziar ezaguna.
Ez dago argi zenbat hildako izan ziren borrokaldi honetan baina hainbat gorpu geratu ziren Egixarre inguruan; horregatik “hildakoen lekua” bezala ezaguna dute bertakoek.
Egixarreko panelaren inagurazioarekin bisita gidatua
1936ko urriaren 21ean Akarregi-Egixarren UGT1 (Mateos), Euzko Indarra (ANV2), Boga-Boga eta Saseta ametrailadore taldeak (besteak beste) burututako ofentsiba jasotzen duen panela jarriko dugu datorren igandean, maiatzak 15, Egixarren. Panel honetan, borrokaldi honen inguruan emandako hitzaldietan bildutako informazioa agertzen da.
Aukera hau aprobetxatuta ibilaldi gidatua izango da, Intxaurbietatik Akarregira, eta handik, Egixarrera.
Roke Arregi Garate
Roke Arregi, Elgoibarko San Bartolome kalean jaio zen, 1922an. Bere izeba Petra Garate, Xemeinen bizi zen 1936ko uztailean militarrek altxamendua jo zutenean.
Gerra soinuak eta mugimenduak medio, irailean Donostia galdu eta indar faxistak Gipuzkoa mendebalderantz zetozela, babes bila joan zen izeba Petrarengana.
Elgoibartik, Urkaregin zehar, Xemeingo Laubegin errefuxiatu zen, gerra frentetik kilometro gutxira, errepublikazale eta abertzaleen esku zegoen erretaguardian.
Miliziano eta Gudariak zebiltzan Markinan Roke iritsi zenean. Laubegin lekua eta janaria izan arren, behin, Batzokira joan behar izan zuen janari bila; izan ere han ematen zuten janaria miliziano, gudari zein beharra zuenarentzat.
Gerra egoeran, baina eguneroko ohiko bizitza egin zuen Laubegin babes hartuta egon zen 7 hilabeteetan. Inguru haietan ikusi zuen, gudariek Markinan, Etxebarrin, Barinagan…, lekuz aldatu eta faxistei eraso egiten zien kainoa; agian horregatik erasotzen zutela Laubegi ingurua gogoratzen du (Markinako herri irteera, Erdotzarantz), hegazkinekin batez ere.
Faxistak iritsi zirenean, 1937 apirilean, babes hartuta zegoen etxean sartu eta zegoena lapurtu zioten. Behin, frentea aurrera joandakoan, berriz bueltatu zen Elgoibarrera.
Sabina Arruabarrena Oiarzabal
Astigarragakoa izan arren Markinakoa ere bada ein batean. 1928an jaio zen Astigarragako palazan dagoen Markosenean, eta gaur egun ere bertan bizi da.
Lau neba arrebaz osatutako familiatik gazteena da Sabina; bi neska eta bi mutil izan zituzten gurasoek, lauetatik bi mutilak errefuxiatu eta gudari Eusko Gudarostean eta bi arrebak iheslari, Markinan errefuxiatuak.
Esan daiteke, kasualitatez iritsi zela Markinara Sabina. Kasualitatez edo halabearrez. Izan ere, Pilar Barrutia Markinarra Astigarragan neskame zelako, haren erreferentzia medio iritsi ziren Markinara faxisten erasotik ihesi.
Ormetxeko Pilarrek eta senideek faxisten altxamenduari ihesi Markinara joatea erabaki zuten, erreteguardiara, oraindik frentea iritsi gabe zegoela, eta harekin batera Sabina Arrubabarrenaren izeba Mª Lucia Arruabarrena eta beste senide batzuk.
Sabinaren etxekoak Astigarragan harrapatu zituen ezustean altxamenduak, ihes egiteko gauzak prestatzen zeudela, tiro hots artean, Sabinak eta bera ahizpa Luisak Donostiara ihes egin, trena hartu eta babeserako bidea hartu zuten.
Elgoibar helmuga, Bizkaian babes hartu zuten, aurrez ihes egindako senideekin batera, Erdiko kalean zeuden koinatarekin eta nebarekin. Gurasoak geratu ziren bakar bakarrik Markosenean.
Dozena bat lagun bizi izan ziren, Erdiko kaleko etxe baten hirugarren solairuan, eta berak, 8 urte baino ez zituela eguneroko martxan olgetan aurre egiten saiatu zen.
Karmengo elizan zeuden milizianoek emandako esnegaina ogiartean jarrita jatordu ederrak egiten zituzten, eta baita baserrietatik ekarritako elikagaiekin. Ez zuten goserik pasatu.
Erdiko kaleko kanpantorrearen azpian zegoen babeslekuan bizi izan zituen unerik latzenak Markinan egon zeneko denboran, kanpai hotsen abisuaz, korrika babesten ziren, andre nagusien larritasun eta errezu artean; behin hegazkinak pasata berriz ateratzen ziren ohiko martxara.
Erdiko kaleko etxeko teilatuak jasotako kainoikada baten ondorioz, Arretxinara joan behar izan zuten, eta han egon ziren denbora tarte luzez, behin gerra bukatuta Astigarragara itzuli arte. Etxekoek ez zuten ordura arte beraien berririk izan.
- ← Anterior
- 1
- 2
- 3
- …
- 5
- Siguiente →
