Markina
Akarregi-Egixarreko borroka: panel informatiboa
Gaur 1936/10/21eko borrokan, miliziano eta gudariek Oruntzezabal inguruan zeuden Nafar Brigaden aurka burututako ofentsibaren inguruko informazioa biltzen duen panel informatiboa jarri dugu Egixarren.
Borroka hau, Jose Sagarna Uriarte, Amulategin fusilatu eta biharamunean gertatu zen; borrokaldi honetan, zauritu eta hil zen matxinatuekin bat egin eta fusilaketa honetan zer ikusia izan zuen Arturo Molina komandante militar galiziar ezaguna.
Ez dago argi zenbat hildako izan ziren borrokaldi honetan baina hainbat gorpu geratu ziren Egixarre inguruan; horregatik “hildakoen lekua” bezala ezaguna dute bertakoek.
Egixarreko panelaren inagurazioarekin bisita gidatua
1936ko urriaren 21ean Akarregi-Egixarren UGT1 (Mateos), Euzko Indarra (ANV2), Boga-Boga eta Saseta ametrailadore taldeak (besteak beste) burututako ofentsiba jasotzen duen panela jarriko dugu datorren igandean, maiatzak 15, Egixarren. Panel honetan, borrokaldi honen inguruan emandako hitzaldietan bildutako informazioa agertzen da.
Aukera hau aprobetxatuta ibilaldi gidatua izango da, Intxaurbietatik Akarregira, eta handik, Egixarrera.
Roke Arregi Garate
Roke Arregi, Elgoibarko San Bartolome kalean jaio zen, 1922an. Bere izeba Petra Garate, Xemeinen bizi zen 1936ko uztailean militarrek altxamendua jo zutenean.
Gerra soinuak eta mugimenduak medio, irailean Donostia galdu eta indar faxistak Gipuzkoa mendebalderantz zetozela, babes bila joan zen izeba Petrarengana.
Elgoibartik, Urkaregin zehar, Xemeingo Laubegin errefuxiatu zen, gerra frentetik kilometro gutxira, errepublikazale eta abertzaleen esku zegoen erretaguardian.
Miliziano eta Gudariak zebiltzan Markinan Roke iritsi zenean. Laubegin lekua eta janaria izan arren, behin, Batzokira joan behar izan zuen janari bila; izan ere han ematen zuten janaria miliziano, gudari zein beharra zuenarentzat.
Gerra egoeran, baina eguneroko ohiko bizitza egin zuen Laubegin babes hartuta egon zen 7 hilabeteetan. Inguru haietan ikusi zuen, gudariek Markinan, Etxebarrin, Barinagan…, lekuz aldatu eta faxistei eraso egiten zien kainoa; agian horregatik erasotzen zutela Laubegi ingurua gogoratzen du (Markinako herri irteera, Erdotzarantz), hegazkinekin batez ere.
Faxistak iritsi zirenean, 1937 apirilean, babes hartuta zegoen etxean sartu eta zegoena lapurtu zioten. Behin, frentea aurrera joandakoan, berriz bueltatu zen Elgoibarrera.
Sabina Arruabarrena Oiarzabal
Astigarragakoa izan arren Markinakoa ere bada ein batean. 1928an jaio zen Astigarragako palazan dagoen Markosenean, eta gaur egun ere bertan bizi da.
Lau neba arrebaz osatutako familiatik gazteena da Sabina; bi neska eta bi mutil izan zituzten gurasoek, lauetatik bi mutilak errefuxiatu eta gudari Eusko Gudarostean eta bi arrebak iheslari, Markinan errefuxiatuak.
Esan daiteke, kasualitatez iritsi zela Markinara Sabina. Kasualitatez edo halabearrez. Izan ere, Pilar Barrutia Markinarra Astigarragan neskame zelako, haren erreferentzia medio iritsi ziren Markinara faxisten erasotik ihesi.
Ormetxeko Pilarrek eta senideek faxisten altxamenduari ihesi Markinara joatea erabaki zuten, erreteguardiara, oraindik frentea iritsi gabe zegoela, eta harekin batera Sabina Arrubabarrenaren izeba Mª Lucia Arruabarrena eta beste senide batzuk.
Sabinaren etxekoak Astigarragan harrapatu zituen ezustean altxamenduak, ihes egiteko gauzak prestatzen zeudela, tiro hots artean, Sabinak eta bera ahizpa Luisak Donostiara ihes egin, trena hartu eta babeserako bidea hartu zuten.
Elgoibar helmuga, Bizkaian babes hartu zuten, aurrez ihes egindako senideekin batera, Erdiko kalean zeuden koinatarekin eta nebarekin. Gurasoak geratu ziren bakar bakarrik Markosenean.
Dozena bat lagun bizi izan ziren, Erdiko kaleko etxe baten hirugarren solairuan, eta berak, 8 urte baino ez zituela eguneroko martxan olgetan aurre egiten saiatu zen.
Karmengo elizan zeuden milizianoek emandako esnegaina ogiartean jarrita jatordu ederrak egiten zituzten, eta baita baserrietatik ekarritako elikagaiekin. Ez zuten goserik pasatu.
Erdiko kaleko kanpantorrearen azpian zegoen babeslekuan bizi izan zituen unerik latzenak Markinan egon zeneko denboran, kanpai hotsen abisuaz, korrika babesten ziren, andre nagusien larritasun eta errezu artean; behin hegazkinak pasata berriz ateratzen ziren ohiko martxara.
Erdiko kaleko etxeko teilatuak jasotako kainoikada baten ondorioz, Arretxinara joan behar izan zuten, eta han egon ziren denbora tarte luzez, behin gerra bukatuta Astigarragara itzuli arte. Etxekoek ez zuten ordura arte beraien berririk izan.
Jose Andres Azpiri, azken gudariaren lekukotza
Jose Andres Azpiri, 1911an jaio zen, gerra zibileko Markinako azken gudaria hil da. Urteak joan eta urteak etorri, bere memoriak bizirik gorde izan ditu eta horregatik bere testigantza jasotzearakoan, ondorengo belaunaldiei transmititu ahal izango zaie Jose Andresek eta berak bezala askatasuna eta faxisten aurka borondatez aritzeko erabakia eta bizitakoa. Hemendik gure esker hona, eta bere borrokaren goraipamena.
Gerra hasi zenean, Torretxu baserrian (Plazakolan), etxean zegoen eta 1936ko urriaren 4an, milizianoek faxistei bidea ixteko asmoarekin Plazakolako zubia lehertu zutenean, bertatik ikusi ahal izan zuen gertaera hura. Milizianoen aginduz, Jose Andres laguntzaile hartuta, baserritarrei nola babestu behar zuten azalpenak ematera bidali zuten (lehioak zabalik mantentzeko, denak Labetxe ostera bildu..) orduan Torretxu bezala inguruko etxeetakoak atera eta babesean zirela lehertu zuten zubia.
Gerra lerroa hurbiltzen ari zela, Plazakolako zentrale elektrikoan zegoen lanean bere aitarekin. Bere esanetan, kol$pistak lehen unean ez ziren Plazakolaraino jeitsi.
Lehen mugimenduak hasi berri, 1936ko urriaren 14an, etxean zuten bizikleta hartu, erreka ahal zuen moduan igoaro eta Milloin zehar Lekeitiora joan zen, borondatez, bere burua gudari, frenterako eskainiz.
Lekeition Boga-Boga konpainian sartu zen, hemendik sortu zen gerora Eusko Gudarosteko Itxasalde deituriko batailoi abertzalea. Bilbora bideratu zituzten orduan eta bertan armak eta gudarientzako arropa zein tresnak hartuta Markinara itzuli ziren; Mertzedetako komentuan gaua egin eta Akarregiko lerrora abiatu ziren 1936ko urriaren 21eko borroka gogor eta ezagunean parte hartzera.
Gerora, behin Itxasalde batailoia sortuta, Asterrika eta Kalamendi inguruan borrokatu zuen baina azaroaren bukaeran Araba aldera egindako ofentsiba nagusian partea hartzera bideratu zituzten.
Orduñako inguruan borrokan jardun zuen, eta bere testigantza jasotzerako unean, hango borrokaldiak oso gogorrak izan zirela aitortu zuen.
Frente eta lerro ezberdinetan kolpisten kontra borrokan jardun ondoren, “Enlaces y Comunicaciones” deituriko sailerako aukeratu zuten, elektrizitate arloan zituen ezagutza teknikoakgatik. Lau komunikazio motatan trebatu zen: irratia, morse, argiak eta banderak.
Artxanda eta Santo Domingoko borroketan parte hartu ondoren, faxistak Bilbo okupatu zutenean eskuindarrak kartzelatik ateratzeko operazioen ostean San Antongo zubiaren leherketan ere bertan egon zen.
Bilbon jardun zuen, ordena publikorako lanak eta babes lanak egiten, baina behin lan hauek eginda, beste gudari askorekin batera Eusko Jaurlaritzaren egoitza zen Carlton hotelaren aurrean entregatu zen. Kolpisten agintari militar baten diskurtsoa entzun behar izan zuten orduan.
Kartzelaratu egin zituzten, eta kartzelan denbora egin ondoren gero “Trabajadores” deituriko, behartutako lan bataoiletara eraman zuten faxistek. Han aritu behar izan zuen 1939ko bukaerara arte.
II.errepublika gogoan
1931ko apirilaren 14an ezarri zenetik sortutako ilusioa eta II.errepublikak gizarteari egindako ekarpena gogoan izan da gaur hainbat herritan. Eibarren, Sartagudan Oroimenaren parkean, Gasteizen…
Markina-Xemeingo udalean ere, 82.urteurrena oroituz bandera errepublikarra eta ikurrina jarri dituzte gaur.
II.errenpublika, politikoki garai nahasietan aldarrikatu zen, aldaketa sozial eta ekarpen horiek gure inguruan ere harrera ona izan zuten, auzoetako eskolak ezarri ziren eta udaletan errepublikarrek ordezkaritza nabarmena izan zuten.
Ondorengo urteetan baina, Franko buru zutela, kolpistek herriaren borondateak aukeratutako errepublika eta ikurrinaren aurka hasitako gerrak gogor zigortu zituen errepublika eta abertzaletasunaren hautua egin zituzten herritarrak.
- ← Anterior
- 1
- 2
- 3
- …
- 6
- Siguiente →
