Memoria ibilbidea eta Ondarearen katalogazioaren aurkezpena
Búnker Zapolazpia. Markina-Xemein by mgorosvi on Sketchfab

Alpino Mendigoizale taldearekin eta Markina-Xemeingo Udalaren babesarekin, “SL” mailako Herri Ibilbide bat antolatzen ari gara Zapolako bunker, lubaki eta hauek eraikitzeko egindako bideetatik zehar. Ibilbide hau Gogora Institutuak bultzatzen duen “Memoriaren Ibilbideak” egitasmoaren barruan txertatuko dugu.
Ibilbidearen izena “MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoria ibilbidea” da. Hitzaldi honetan Memoria Ibilbide honen zergatia, jatorria eta helburua azaltzeaz gain, ibilbidearen nondik-norakoak, eta bertan jarriko ditugun euskarri informatiboen barri emango dugu. Gainera antzeztutako bisita gidatu batzuk antolatzen ari gara eta horietan partehartzeko izango diren aukerak azalduko ditugu Lehen irteera biharamunean bertan izango da, urriaren 25ean bi irteera txanda egongo dira, Larruz baserritik hasita, goizeko 10etan eta 12etan. Partehartzea mugatua izango denez, aurrez izena eman behar da “leaktibai@gmail.com” helbidera idatzita.
Aurkezpenaren baitan, memoria Ibilbide honekin lotuta, EHUko ikertzaile talde batek burutzen ari den Gerra Zibileko ondarearen katalogazio lanaren berri emango dugu. Gerra garaiko guda lerro osoko ikerketa burutu badute, gure inguruko posizioetan eta bereziki hitzaldian aurkeztuko dugun Zapola inguruko Memoria Ibilbideari dagokion esparruan jasotakoaren berri zehatzak eskainiko dira.
“Guda-hotsak. Gerra zibileko guda lerroen ikerketa arkeologikoa” izeneko ikerketa proiektuaren arduraduna den Josu Santamarina Otaolakkatalogazio lan honetan jasotako emaitzen berri emateaz gain, behin lanketa zientifiko hau egin ondoren ondarea babestu eta balorean jartzeko etorkizunean hartu beharreko neurri eta erabakiez hitz egingo digu.
Egun bizi dugun egoeran hitzaldi honetan ere aforoa mugatua izango da, ezinbestekoa da aurrez izena ematea 946166303 telefonora deituz, edo kulturgunea@uhagon.com helbidera idatziz.

Josu Santamarina Otaola EHUko GPAC, “Ondare Eraikiari buruzko Ikerketa Talde”ko partaidea da. Historiako Graduan Sari Berezia lortu zuen eta Paisaiaren Kudeaketa izeneko Masterra egin zuen, EHUn ere. Une honetan “Paisaiaren Arkeologia Euskal Herrian (1936-1948): materialtasunak, memoriak eta ondareak gatazkan” izeneko Doktore Tesia egiten ari da.
Estatuan zehar hainbat proiektutan parte hartu izan du, batez Aro Garaikideko Arkeologia, Gatazkaren Arkeologia eta Memoria Historikoaren alorrean. Aragoian, Madrilen, Galizian, Gaztela-Mantxan zein Catalunyan aritu izan da ikerlari gisa.
2016tik San Pedro / Askuren mendian, Amurrio eta Urduña artean, 36ko Gerrari buruzko proiektu baten zuzendaria da. Hiru indusketa kanpaina egin izan dira eta une honetan laugarrena burutzen ari dira.
“Herri Ibilbidea»: Zapolako defentsa guneak zein hauek eraikitzeko egindako bideen memoria
Alpino Mendigoizale taldearekin eta Euskal Mendizale Federazioarekin batera, eta Markina-Xemeingo Udalaren babesarekin “SL” mailako Herri Ibilbide bat antolatzen ari gara Zapolako bunker, lubaki eta hauek eraikitzeko egindako bideetatik zehar.
Ibilbidea eta argibideak emateko euskarriak aurtengo urrian aurkeztu nahi ditugu, horregatik egunotan prestaketa lanetan murgilduta gaude.

Ibilbidearen izena “MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoriaren ibilbidea” da eta Eusko Jaurlaritzaren Gogora Institutuak bultzatzen duen “Memoriaren Ibilbideak” egitasmoaren barruan txertatuko dugu. “SL” mailakoa izanik, ibilbidea margo zuri eta berdez markatuko dugu.
Defentsa posizio hauetarako bideen eraikitze lanen zehaztazunak dokumentazio lan ezberdieni esker jazo ahal izan dugu izan agiriak zein lekukotzak. Horregatik, dokumentu eta informe desberdinetan gerra lan hauen inguruko aipamenak ageri dira baina horrez gain, inguruetako herritarren testigantzen bitartez ere hainbat argibide jaso ditugu, non artikulu honetan jasotako testigantza batzuen pasarteekin guzti honen testuingura kokatzen laguntzen diguten:

Bestetik, urrian, ibilbidearen aurkezpenarekin batera, Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV-EHU) arkeologo talde batek gerra aztarnak katalogatzeko “GUDA-OTSAK: Estudio arqueologico-patrimonial del frente exterior de la Guerra Civil en el Pais Vasco” proiektuak gure inguruan eta bereziki Zapolako defentsa gunean jasoko duena aurkeztuko dugu.
Egunotan proiektuaren arduradun diren Josu Santamarina eta Xabier Herrero arkeologoen esku utzi dugu guda posizioetaz dugun informazioa, katalogazio ahalbideratuz, babes neurriak hartzeko bidea izan dezagun.
Azkenik, Ibilbidearen nondik norakoak, eta zehaztazunak dituzue Wikiloc aplikaziorako loturan zein azalpenetan:
Ibilbidearen abiapuntua Markina-Xemeingo Atxondoa Polikiroldegian kokatzen dugu, bertatik saihesbide azpiko igarobidetik zehar Ugarte dorretxearen albotik Zapolarako bide zuzen zaharretik gora eginez kanterako goiko semaforoan Urregaraiko zelairako bidearekin bat eginez, ibilbidea Igotzeko bunkerraren albotik doa. Olabetik gora, Urregaraiko zelaira doan bide hau da Igotzeko bunkerra eraikitzeko erabili zutena.
Bunkerra atzean utzita, Igotz baserri ondotik jarraituta, Larruz eta Itxurritxu artean dagoen bidegurutzean Lekoiztik Urregaraiko zelaitik zehar Zapolako bunkerrera gerratean egindako bidearekin bat eginez Itxurritxu igaro ondoren ezkerretara sartu eta 50 metrotara Zapolako bunkerrera doan trintxera luzetik aurrera eginez, pinudi bat, pagadi bat eta artadi baten zehar doan trintxeraren bukaera aurretik babesleko izandako gune bat igaro eta metro gutxira Zapolako bunkerrera iritxiko gara.
Bunkerrera sartzen den lubakiaren ezkerraldetik gora eginez, artadia eta pagadia igaroz, Zapola mendi gailurrera igota ibilbidearen punturik garaiena zapalduko dugu, 562 metro.
Zapolarako bide normaletik jeisten hasi eta Fermineneko baserriaren arrastoak dauden tokira desbideratuz izango dugun bide zabalaren bukaeran txarakan zehar jaisten hasita Zapolazpia bunkerrera iritsiko gara, aparteko ikuspegia duen tokia.
Zapolazpia bunkerra egin eta hornitu ahal izateko euskal milizianoek bide bat eraiki zuten Meabe auzotik txarakan zehar. Hasieran bidea zabala da, burdi-bidea eta une baten zamaketa gune bat dago, burdietan garraiatutakoak bildu eta asto zein mando gainetan aldapatsuagoa den zatian zehar Zapolazpia bunkerrerarte eramateko.
Bunkerrean aurkitzen garen honetan, aipatutako bide hau jeitsierako norabidean eginez Meabera iritsiko gara eta autoen bideran gora jarraituz, metro batzuetara Bekoetxebarriko bidean zehar Usatorre eta Larruskain baserrietara joko dugu, industrialdea dagoen ingurura. Meabetik Usatorrera doan bide hau gerra garaian zabaldu zen, frentea herrira iritsi ezkero Aulestirako bidegurutzea itxita egongo zenez, Malax eta Aulestirako bidea ziurtatzeko.
Industrialdean erromesek erabiltzen duten Done Jakue bidea itzulerako norabidean eginez abiapuntuan MX-2 Markina-Xemeingo bigarren guda lerroko memoriaren ibilbidearen bukaera izango genuke.
Geldialdiak kontutan hartu gabe, bi ordu eta erdiko iraupeneko ibilbidea dugu hau.
Markina-Xemeingo udal kudeaketan jardun izanaren ondorioz errepresaliatuak izan ziren herritarrei omenaldia (2017_09_09)
1936.urteko uztailean eman zen altxamendu militarraren porrotak gerra zibil baten sorrera ekarri zuen. Gerra egoerari aurre egiteko, antolaketa eta prestaketa militarraz gain beste gestio eta ardura batzuk bete beharra zegoen. Abagunea hark, gestio administratiboak, udal kudeaketa, herritarren hornidura eta baliabideak, errefuxiatuen etorrerak sortzen zituen harrera, jabegoen zaintzak, eta abar luze bat. Demokratikoki erabaki eta aukeratutako errepublika eta hau ordezkatzen zuten agintearen alde, altxamenduari aurre egiteko hainbat herritarrek egitura zibiletako ardura, konpromiso eta lanak hartu zituzten.
Frontea gure inguruetara iritsi aurretik udal ardura izan zutenen zeregina ez zen txikia izan, baina 1936ko irailaren bukaeran frontea gure mendietan zazpi hilabetez finkatu zenean, gabeziak eta arriskuak nabariagoak zirenean, hauen lana ezinbestekotzat izateaz gain zuzena eta gizatasunez betekoa izan zen. Gerraren berezko arriskuez gain, pertsona hauen egunerokoa ez zen bat ere samurra izan, zailtasun eta oztopoak nonahi azaltzen zitzaizkien.
Baina matxinoak 1937ko apirilaren 27an frontearen lerroa gainditu eta gure herriak okupatu zituztenean egoera erabat larritu zen herri ardurak bete zituzten pertsonentzat. Beldurra, arriskua, bizitza ezbaian, gehienek, ihes egitea erabaki zuten.
Gerra makinaria maltzur hari, ihes egiten saiatu ziren. Batzuk erbesteratzea lortu eta atzerrian bizitzera kondenatuak betirako. Erantzukizun zibil, administratibo eta instituzionala hartutako Markina eta Xemeindarren aurkako errepresioaren adierazpen gogorrenak, zazpi pertsonek islatzen dute; izan ere, ardura ezberdinak izan zituzten zazpi pertsona hil baitzituen frankismoak.
Sortu ziren taldeak Errepublikaren Defentsarako Batzordea, Isunen Azpibatzordea, Emakumeen Zuzendaritza eta Langileen Kolokaziorako Ikuskaritza Batzordeak izan ziren.
Herritar guzti hauek, era batera edo bestera, errepresioa jasan zuten egindako beharragatik, batez ere, heriotzara bideratutako zazpiak. Horregatik, burutako ekitalidan, errepresio hori jasan zuten markinar eta xemeindar guztien ordezkari moduan, zazpi pertsona hauek eta euren familiak omendu ziren:
BENITO AGINAGA UGALDE (Markina, 1874/04/03 – Gasteiz 1937/08/04)
HILARIO ARETXABALETA ARRIOLA (Markina, 1888/01/14 – Derio, 1937/07/21)
JOAN LOIOLA EIZAGIRRE (Xemein, 1904/02/22 – Derio, 1937/09/09)
AMBROSIO MALLUKIZA ALDAOLEA (Arbatzegi, 1886/12/07 – Derio, 1937/09/16)
BENITO MUÑOZ AZPEITIA (Markina, 1894/03/21 – Iruñako San Cristobal espetxea, 1938/02/01)
GNACIO UGARTEBURU ANITUA (Markina, 1890/07/31 – Iruñako San Cristobal espetxea, 1938/10/10)
ANGEL ARETXABALETA AIZPURU (Begoña, 1890/12/17 – Dos Camino, 1941/02/06)
Jose Sagarna Uriarte (Zeanuri, 1911/11/14 – Amulategi, 1936/10/20)
- Jose Sagarna Uriarteri omenaldia (1989_10_22)
- Florencia Ansola eta Jesus Sololuzerri Juan Sagarnak elkarrizketa
- Milagros eta Maria Felisa Madariaga Gisasola ahizpak (Jose Sagarna Uriarteren erailketaz)
- Bitxori Txurruka Etxaniz (Jose Sagarna Uriarteren erailketaz)
- Maria Txurruka Etxaniz (Jose Sagarnari Uriarteren erailketaz)
- Joxpa Inazi Idoeta Argoitia (Jose Sagarnari Uriarteren erailketaz)
- Itziar Sololuze Ansola (Jose Sagarnari Uriarteren erailketaz)
Zapolako defentsa lekuak: irteera irailak 15
Auzolanean, 2018ko ekainean, Zapolako bunker eta lubakiak garbitu eta txukuntzen ari ginela, Felipe Urkidin bisita jaso genuen Zapolako beste aldean, “Markina bistan” beste bunker bat zegoela esaten. Txara erdian sasiz eta zikinez inguratua, biderik gabe, … ezinezkoa zela bertaratzea.
Hurrengo asteetan buru-belarri aritu eta irailean aurkitu genuen Felipe “Beñe”k esandako bunkerra, egoera ezin hobean aurkitu ere. Aurkitu ondoren bertaratzeko bide bat ireki eta Feliperekin bertaratu ginen, hona hemen “Zapolazpia” bunkerrean Felipek kontatutakoaren bideo laburra:
Baina Memoria lekuen berreskuraketan beste urrats batzuk eman baditugu ere, beste testigantza batzuen haritik Zapolazpia bunkerra eraikitzeko bere egunean Meabetik egindako bidea aurkitu eta garbitu dugu, tokia erakusteko bisitak antolatu ditugu ( Etxebarriako Guraso Elakartearekin, Elgoibarko Morkaiko Mendi Taldearekin, herritarrekin, …)
Orain zabaldutako bideak erabiltzea eta mantentzea nahi dugu, herritarrek Zapola inguruko defentsarako instalazioak ezagutzea nahi dugu, bere egunean egindako lan eta ahaleginen zergatiaz transmititzearen garrantzia mahai gainean jarriz.
Horregatik herriko beste eragile batzuekin batera irailaren 15erako bisita gidatu bat antolatu dogu, goizeko bederatzietan Atxondo Polikiroldegi aurretik aterako dena.
Lehenengoz Meabetik gorako bidea egingo dugu, Zapolazpia bunkerra ezagutu, Zapolako bunker eta trintxerak ikusi, Igotzeko bunkerra eta bukaeran Olabeko bunkerra bisitatuko ditugu. Ibilbidean zehar eraikinen zergatia azaltzeko kokapen historikoaren inguruko argibideak emango ditugu.
Txangoa interesgarria izango duzuelakoan, gurekin etortzeko gonbitea luzatzen dizuegu.
- ← Anterior
- 1
- 2
- 3
- 4
- …
- 34
- Siguiente →