Frankismoa
Aurkezpen-Hitzaldia: Frankismoa Euskal Herrian eta Markinaldeko Frenteko herrietan
Apirilaren 21ean UHAGON Kulturgunean (Markina-Xemein) Aurkezpen-HItzaldia izango dugu. Iñaki Egaña Euskal Memoria Fundazioko lehendakariak «Frankismoa Euskal Herrian, behin betiko konponbidea» liburuaren aurkezpena eta Euskal Herrian zein gure inguruko herrietan Frankismoaren inguruko kokapena egingo du.
Bestalde, gonbidatu berezi gisa Marcelo Usabiaga izango dugu. Marcelok, bete betean bizi izan zituen frankismoaren ondorioak (kartzela 20 urtez, atxiloketa, tortura, jazarpena…) baina bereziki, borrokalari sutsua da. Oso gaztetatik afiliatu zen alderdi komunistan, 17 urterekin eta oraindik egun bere 95 urteekin bere ideiak defendatzen jarraitzen du. Gerra aurretik, Asturiarrei muga zeharkatzen lagundu zien Frantziara (bera Irunen bizi zela) baina gerra zibilean ere borrokatu zuen, besteak beste Markinaldeko Frentean izan zen 1937an Rosa Luxemburgon (Urberuagan eta inguruko mendietan). Behin gerra bukatuta, Makietan parte hartu zuen, gerrilari gisa, Frankismoa deusestatu asmoz.
Bizkaiko HITZA-n «Herritik Kanporatuak»
Bizkaiko HITZA-k orain 75 urte Ondarroatik Lekeitiora, herritik alde egitera behartu zituzten herritarren zein faxisten etorrera zela eta babestuta zeudenen iheslari karabanaren inguruko artikulua argitaratu du gaurko alean.
Zumaiako udalean ahanzturaren aurkako ekitaldia
Frankismoak ezeze, gerra zibilak eta kolpe faxistak hainbat herritarren eskubideak urratu zituzten urteetan, faxismoaren baloerak inposatuz. Herritarrengan eragin nagusietako bat izan zuen erbesteak eta baita gerra zibil garaian etxetik alde behar izanak, baina kolpisten eta erregimen faxistarekin bat ez zetozen pentsakerak izateagaitik kanporatuak ere izan ziren.
Ostiralean, Zumaiako udalaren pleno aretoan “historia ahanzturan ez erortzeko ekitaldia” egin zuen Zumaiako udalak:
Gerra Zibilean, garai hartako Udal ez-legitimoak hartutako erabaki baten ondorioz herritar ugari herria uztera behartuak izan ziren. Otsailaren 13 eta 14aren artean, 256 herritarrek utzi behar izan zuten Zumaia, baina aurreko zein ondorengo egun eta hilabeteetan pertsona gehiagok ere utzi behar izan zuten herria. Gaur, Zumaiako Udalak herria utzi behar izan zuten haiek guztiak eta beren senitartekoez gain, urte latz haietan era bateko edo besteko errepresioa bizi izan zuten herritar guztiak gogoan izan nahi izan dituzte egin den ekitaldi instituzionalean.
Iñaki Agirrezabalaga Zumaiako alkatea, info 7 irratian elkarrizketatu zuten ekitaldi honen karira:
Franko ez da ohorezko ezta Bizkaiko Diputazioan ere
Prentsak azaldu duenez, Bizkaiko Diputazioko bozeramaileak jakinarazi du, 1950an emandako izendapena desegin dutela. Izendapen honekin, agintari faxistak zituen ohorezko izendapenak deuseztatu dira.
1950ean, Francori Diputazio Frankistak “Medalla de Brillantes de Bizkaia” eta urrezko liburua-deiturikoan “Ohorezko eta adopziozko lehen bizkaitarra” tituluak eman zizkioten. Orain bi urte ere izan zen eztabaida, izan ere garai hartako agintari frankistak (Javier de Ybarra Berge y Augusto Unceta) omentzeko plaka bat jartzea nahi zuten (PP-k eta PSE-k) baina AHAZTUAK 1936-1977 elkartearen eskaria babestu zuen gehiengo ordezkaritza politikoak zeinaren ondorioz plaka jartzeko PPren proposamena bertan behera geratu zen.
Erabaki honekin, orain, emandako tituluak bertan behara eta baliogabe geratzen dira, dikadorea hil eta hamarnaka urtera.
Hainbat ohorezko titulu jaso zituen Francok bere agintaldia goraipatu eta frankismoaren baloreak inposatzeko, Bizkaiko diputazioko hau bezala, herri askotan ohorezko alkate izendatu zuten; Elgoibarren adibidez edo Genikan, alkateak eta zinegotzien izenean emandako Gernikako herriaren urrezko domina. (Herria txikitzea agindu zuenari herriaren urrezko domina!)
Oroimen historikoaren legeak aipatzen zuenez, kolpe faxista goraipatzen zuten izendapenak, ikurrak, zein bestelako objektuak kentzeko atalaren barnean kokatzen du Bizkaiko diputazioak erabaki hau; halabaina legea erabat osoa ez izateaz gain, legeak duen eragina ere ez da osatzen erabat; legea ez da betetzen beraz.
Dei egiten diegu, herritarrei elkarlanerako, eta zuen inguruen dauden ikur faxisten berri eman diezaiguzuen, hauen zentsu bat egin ondoren, dagokionari ken dezan jakinarazi diezaiogun.
Frankismoaren bidegabekeriak eta Frankismoa Euskal Herrian: Iñaki Egaña
Boltxe kolektiboak, argitaratu berri duen elkarrizketa da hau. Iñaki Egañari Barakaldon egindakoa, Frankismoa Euskal Herrian liburuaren aurkezpena baliatuz. Bideoan berriz, Iñaki Egañak Los Crimenes de Franco en Euskal Herria 1936-1940 liburuaren aurkezpena eta balorazio labur bat egiten du.
Elkarrizketa osoa irakurtzeko klikatu hemen.
Iñaki, háblanos para empezar de “Euskal Memoria” ¿Qué pretendéis y cuales son vuestros objetivos?
Nuestra pretensión es sencilla. Poder recoger de manera notoria el testimonio de varias generaciones, las nuestras y las que nos han precedido, a través de documentos, investigaciones, trabajos, listas, entrevistas, etc. El recuento de lo sucedido durante la guerra civil, que más de 70 años después aún estamos investigando, nos llevó a una lectura estratégica. Tenemos que comenzar a llenar nuestra propia mochila sin esperar a que lo hagan otros. Porque, además, cuando lo han hecho ha sido de manera interesada. Manipulando y sustituyendo lo sucedido en función de determinados intereses políticos. Queremos ser imparciales en la recogida de todo este bagaje, pero como actores de este país no podemos ser neutrales. ¿Objetivos? En la medida de lo posible ir rescatando la historia oculta, poniendo nombre, apellido y rostro a miles de protagonistas anónimos, manifestando cuáles eran sus proyectos, sus luchas, sus sueños y sus ambiciones políticas. Tenemos una historia colectiva que es patrimonio de nuestro país y nuestra labor debe de ir encaminada en poner los medios para que así sea.
Es desalentador ver que personas como Fraga con mucha sangre chorreando de sus manos o antes Franco, murieron en la cama, impunes y además alabados por la prensa oficial. ¿Cómo crees que podemos darle vuelta a esta situación y que al menos en Euskal Herria pasen a la historia como lo que realmente fueron?
Se trata de un trabajo de denuncia permanente. Los historiadores tenemos que ser objetivos pero no podemos ser neutrales, como decía antes. Y en esa línea, la descripción del régimen debe llevar pareja una denuncia, de obviedades pero también gracias a las interpretaciones que de las investigaciones se puedan derivar. Fraga es parte de ese esperpento que fue la transición, la ley de punto final que convirtió a fascistas en demócratas. Ese fue el gran triunfo del franquismo, que circuló a paso firme por la historia, avasallando y eliminando a su disidencia y oposición en las cárceles y en los paredones, y luego no fue siquiera amonestado por ello. Y la culpa no fue únicamente de los franquistas, que a fin de cuentas intentaron camuflarse entre el paisanaje, sino de los que permitieron semejante tropelía. Uno a uno debían haber sido identificados y condenados por sus crímenes de lesa humanidad. Que Fraga haya muerto sin ser juzgado es una mala noticia.
Ya para terminar, no queremos ametrallarte a preguntas…La memoria debe ser usada como herramienta para el futuro, ¿Consideras esa una de las funciones que debe tener Euskal Memoria?
La memoria es un terreno a cultivar en cualquier faceta del trabajo político. La experiencia nos dice que es una batalla que, en determinadas coyunturas, tiene una importancia crucial. Aznar y Rubalcaba definieron recientemente la cuestión como la “batalla del relato”. No tiene tras de sí cañones, aviones o tanques, pero sí una fuerza descomunal para desinformar, manipular e incluso movilizar. Por eso no la podemos descuidar. Porque nosotros ofrecemos verdad y objetividad, sin neutralidad como he dicho antes, y un relato completo. No parcial. La historia nos dice que cuando España y Gran Bretaña incendiaron y exterminaron Donostia en 1813, o la Alemania de Hitler y la España de Franco acabaron con Gernika en 1937, el relato fue parte de aquellas agresiones. Primero negando el crimen. Y luego manipulando la evidencia. No quiero decir con esto que la memoria sea un arma de guerra, sino que los que consideran que están en guerra permanente contra la disidencia la van a usar en su beneficio y, por tanto, no debemos abandonar los escenarios que proponen. Porque, además, es un terreno en el que tenemos mucho que ganar. Las atrocidades del capital, del fascismo, de los ejércitos de ocupación han sido de semejante magnitud que la huella que han dejado afecta, en mayor o menor medida, a la mayoría de la sociedad vasca. Y eso lo debemos recordar continuamente.
Pues eskerrik asko por tu tiempo y tus respuestas, agradecerte además el trabajo inmenso que estáis haciendo y desear que lleve a buen puerto, es decir, a la contribución necesaria para esa Euskal Herria socialista que todas y todos anhelamos
Eskerrik asko zuei. Todas y todos somos protagonistas de la historia y, por tanto, no debemos caer en la trampa que nos tienden diciendo que la historia hay que dejarla en manos de tres o cuatro especialistas. En este terreno debemos ser, también, sujetos activos. Así ganaremos un futuro a nuestra medida, no a la de los que han puesto los cimientos de la injusticia y la desigualdad.
Artxiboak eta galeriak oroimenaren eta egiaren zerbitzura
Memoria historikoa lantzerakoan, edo beste era batera esanda, ikertzerakoan, gertatutakoa argitzen da eta baita egia jakin ere. Horretarako, iturri ezberdinek ematen dute bidea eta horietako bat irudiak eta erreportaiak dira. Argazki hauek adibidez, Markinako parapetokoa eta Urkaregiko mugakoak dira eta Gure Gipuzkoan agertzen dira.
Kutxatekak, abenduan milioi erdi argazki jarri zituen herritarren eskura, 
baldintza berezi batzuekin baina kontuan hartzekoa da argazki galeria honek duen garrantzia. Ondare fotografiko-historiko izugarria dago edozeinen eskura. Gainera, orain arte ezezagunak izan diren argazki piloa kaleratu dira gestio honekin.
Milioi erdi inguru argazkiren artean,
gerra zibilaren igurukoak dira asko, bertan aurki ditzakegularik Markinaldeko Frentean zehar faxistek ateratako zeinbait: Urkaregi ingurukoak, Markinakoak, Iruzubietakoak…
Gipuzkoan, hainbat erakunde publikok, beraien artxiboak ikerketarako zabaldu dituzte, adibidez, 1954ko ortofotoetan garbi ageri dira, argazki honetan bezala, Akondiako trintxerak. Hona hemen adibide batzuk:
- Egunkarien Hemeroteka digitalizatua
-
Aranzadi Zientzia Elkartea
- Gipuzkoako Datu Espazialen Azpiegitura
Memoria historioarentzat, eta memoria kolektiboa gorde nahi dugunontzako hau oso garrantziskoa izateaz gain berebizikoa da. Asko dago egiteko eta horretarako momentua da. Material guzti hau, edozeinen eskuragarri eta gainera internet bidez izatea txalogarria da baina Bizkaiko materiala faltan botatzen dugu. Zergaitik ez daude digitalizatuta, Bizkaian, aurreko hamarkadetako ortofotoak? Egin ezazue kontu, Bizkaiari lotuta dagoen materiala aztertzeko Hierro, El Liberal, La Gaceta del Norte, El Correo Español, Diario de Navarra, El Pensamiento Navarro… bezalako artxiboak aztertu behar direla.
Asko dago egiteko, eta asko dago jokatzeko, memoria historikoa mantendu eta benetako erreparazio bat egiterako bidean, bide eta aukera guztiak ireki behar dira ikerketarako, bai Bizkaian zein gainontzeko probintzietan.
Marcelo Usabiaga Jauregi
Testigantza entzuteko:
Marcelo Usabiaga Jauregi, (Ordizia 1916- Hernani 2015) Ordizin jaio eta haurtzaroan Baionan bizi izan zen. Handik Irunera joan ziren bizitzera eta bertan bizi izan zen gaztetan, gerra zibilera arte. 17 urterekin, 1933an Juventud Comunista-n afiliatu zen eta Irungo arduraduna izan zen. 1934an Asturiarrei, Frantziara ihes egiten laguntzeko sarearen enlazea izan zen eta honengatik atxilotu zuten Irunen handik Oviedoko kartzelan zenbait egun egiteko.
1936an Gerra Zibila hasita, faxisten aurka, Irunen defentsan parte hartu zuen eta geroago Frantziara ihes egitea lortu zuen. Bartzelonara bueltatzean, bere burua faxisten aurka egiteko boluntario aurkeztu zuen eta Madrileko frentean jardun zuen. Berriro, Bartzelonara itzuli zen (han zituen gurasoak, erbesteratuta) eta Manuel Cristobal Errandonearen bitartez, Bilbora joan eta 1937ko otsailean Rosa Luxenburgo Batailoiko kide izan zen. Batailoi honek, Urberuagan zuen kuartel nagusia Markinaldeko Frentean eta Marcelino han egon zen, Markinaldeko Frentean borrokan faxisten kontra inguruan zeuden posizioak defendatuz.
Urberuagatik, egunero, egunsentian, Markinara abiatzen ziren, handik Etxebarrira eta hemendik, inguruko mendietako trintxeretara. Garai honetan JSU-ko zuzendaritzan sartu zen. Frantzian babestu zen eta geroago berriz, Bartzelonara itzuli ondoren Aragoi, Teruel, Lerida… eta hainbat lekutan borrokatu zuen Frankoren tropen aurka.
Gerra bukatu ondoren, 1939an Balentzian atxilotu eta epaitu egin zuten. Irungo 13 pertsona hiltzea eta Irun erretzea leporatuta; salaketa faltsu honengatik, 30 urteko zigorra jarri zioten baina 1944ean Arronako kartzelan zegoela ihes egin zuen.
Frantzian babestea lortu zuen eta han zegoela, Makien antolaketan zebiltzanekin bat egin eta gerrilari izan zen. Donostian atxilotu zuten, Meliton Manzanasen aginduz eta atxiloketa egunetan bortizki torturatu zuten. 20 urte eta egun bateko kartzela zigorra jarri zioten, eta espainiako kartzela ezberdinak pasatu ondoren, 1946an preso komunistak Burgosko kartzelan batu zituzten, non Marcelok 1946tik 1960bitarteko urteak kartzela honetan bete zituen.
Kartzelatik irten ondoren, Hernaniko lantegi batean hasi zen lanean eta herri honetan bizi izan zen.
Areto bete bizipen Gipuzkoako Foru Aldundian
Atzo, Donostian Frankismoaren Diktaduraren biktimak oroitzeko ekitaldia egin zuen Gipuzkoako Foru Aldundiak, instituzio honetako ordezkari nagusiak buru zirela. Frankismoaren diktaduraren biktimak esparru zabala hartzen dute eta gutxitan omendu izan dira guztiak. 1936ko kolpe faxistaren ondoriozko gerrak markatutako lehen etapa eta 40 urteko diktadura faxista sufritu behar izan zuten biktimak ondorengo etapan. Areto nagusia lepo bete zen, gerra zibilean gudari izandako pertsonez, kartzelaratuez, fusilatutako senideez, zigortutakoez eta funtsean, 1936tik 1977ra Frankoren hitzalpean beraien eskubideak urratu zitzaizkien pertsonez. Aretoa lepo zela eta, sarrera egokitu behar izan zen eragile eta ordezkari ezberdintzako eta han guztiak sartu ezin ginenez, hirugarren areto bat prestatu behar izan zuen Foru Aldundiak ekitaldia jarraitu ahal izateko.
Areto nagusian ziren atzo omendu nahi zirenak, areto bete bizipen; Diktadura Frankistaren biktimak: Antonia Manot, Kepa eta Mikel Paredes, Jon Paredes Manot «Txiki»ren senideak eta Angel Otaegiren (1975ean fusilatuak) izeba, Mercedes Otaegi , Kandido Saseta eta Martin Ugalderen sendieak, Burgosko Prozesuan epaituako kideak, Anita Morales (Saturrarango kartzelako preso ohia), Nestor Basterretxea (gerra zibilean Frantzian erbesteratua), Marcelo Usabiaga (besteak beste Roxa Luxemburkoko agintaria Markinaldeko Frentean 1937 hasieran) etab luze bat, guztiak krabelin gorri bana eskuan zutela.
Baina hauei babesa agertzeko, ordezkari ezberdinak zituzten ondoan: Martin Garitano Gipuzkoako ahaldun nagusia buru zela, bertan izan ziren Ikerne Badiola (Gazteria, Kultura eta Kirolako Ahalduna), Larraitz Ugarte (Gipuzkoako Foru Aldundiko bozeramailea), Gema Zabaleta (Eusko Jaurlaritzako sailburua), Juan Karlos Izagirre (Donostiko alkatea), Joseba Egibar (PNV), Pello Urizar (EA), Joseba Albarez (Ezker Abertzalea), Lore Suarez (PSE), Antton Karrera (Ezker Anitza) Iñaki Egaña eta Joxean Agirre (Euskal Memoria Fundazioa), Aranzadiko hainbat kide (Pako Etxeberria, Juantxo Agirre,…), Joxe Agirre (Aita Beneditarra eta Lazkaoko artxiboaren arduraduna) eta beste hainbat eragile eta norbanako.
Ekitaldian, Ikerne Badiolak hartu zuen hitza aurrena (ikusi bideoa), berak, ahanzturaren inguruan eta oroimenaren garrantzia azpimarratu zuen. Ekitaldian osatuz, Paco Etxeberriak (ikusi bideoa hemen) eta Josu Txuekak hitzaldi bana eskaini zuten. Paco Etxeberriak memoria historikoen ardatzetaz jardun zuen (egia, justizia eta erreparazioaz) eta Josu Txuekak diktadura frankistan Euskal Herritarrek bizi izan zuten salbuespen egoeraz eta eskubide urraketaz. Ekitaldiaren azken hitzak, Martin Garitanorenak izan ziren, zeinek frankismoaren biktimen izaera ezberdina (fusilatuak, gartzeleratuak, poliziak hilak, gerran hilak, hizkuntz eskubidea ukatu zitzaienak…) gogoratu eta omendu nahi izan zituen, oroitu; gerra zibila zein frankismoko biktimek pairatu zuten eskubide urraketa salatuz. 1936tik 1977ko urte gogor haietan, eta urte haietan borrokatu zutenengatik, izan zirelako gara azpimarratu zuen; eta urte latz haietan isuritako malko haiengatik orain itsasoa garela aldarrikatu zuen.
- ← Anterior
- 1
- 2
- 3
Ahaztuen Oroimena 1936 