udala
Herri arduraren zigorra
1937an faxismoaren zama gainean hartu behar izan zuten, hartzerik badago, Markina eta Xemeinen, herriaren ardura eta herria kudeatzeko konpromisoa hartu zuten herritarrek.
Errepublikaren aurkako altxamenduak eta ondorengo gerrak, 1936an, nora ezean, ezbaian utzi zituen beste herrien moduan, Markina eta Xemein. Hala ere, uneak eskatzen duen ausardiaz eta unean hartutako konpromisuaz, Markina eta Xemeinek bizi zuten anabasa kudeatzen jardun zuten hainbat herritarrek.
Eratu berri zen Eusko Jauritzarekin koordinatuz eta euskal gobernuaren babespean, batzorde ezberdinak antolatu ahal izan ziren. Herritar ezberdinek osatu zituzten batzordeok. Bertan parte hartu zuten herritarrak jaso ditugu txosten honetan.
Ez zen doakoa izan konpromesua. Ardurak buruhausteak eta betebeharrak dakartza eta betebehar hauek faxismoaren aurkako baloreei lotuak badira, ondorioak.
Zazpi herritar izan ziren bereziki frankismoaren ondorio latzenak pairatu zituztenak. Markina eta Xemeindarrak ziren zazpi herritar hil egin baitzitzuen frankismoak. Haietako batzuen senideek, lekukotza utzi digute: Ambrosio Mallukiza eta Igancio Ugarteburu Anituaren senideak, esaterako.
Zapatuan, Markina-Xemeingo Udalak, Ahaztuen Oroimena 1936 elkartearekin eta hainbat herritarrekin osatutako lan taldeak koordinatutako omenaldi ekitaldia izango da. Herriko pertsona, elkarte eta talde ezberdinek haien ekarpena egingo dute ekitaldian parte hartuz. Era berean, Markina-Xemeingo udalak, adierazpen instituzionala onartuko du, garai hartan, udal kudeaketan jardundak herritarrek egindako lana aitortu eta esker ona adierazteaz gain, frankismoaren biktima gisa errekonozituz. Errekonozimendu hau, udaletxeko sarreran jarriko den Jose Pablo Arriagaren artelanak mantenduko du bizirik.
Etxebarriko frontoia 1936-2016, gerrak inaguratu zuen
Partidu ugari izan dira egun hauetan herriko jaietan, frontoian jokatu dira pala, eskuz zein zestazko partiduak. 80 urte bete ditu frontoiak eta aldameneko probalekuak.
1933ko hauteskundeetan aukeratutako udalak, bi urte geroago hasi zituen eliza atzeko plaza (probaleku zaharra) berritzeko lanak eta horrekin batera frontoia eraikitzeko lanak.
Plaza, probalekua berritu eta frontoia eraikitzeko beharrezko lur sailak erosi, beharrezko tramiteak burutu eta lanak martxan jarri zituzten. 80 urte dira lan hauek egin zirela, eta gaur egun ezagutzen dugun frontoia 
eta inguruko egiturak orduan eraikitakoa dute oinarri.
Herritarren entretenimendu, aisi, zein solaserako gunea sortzea izango zen helburuetako bat seguruena. Jaietan, banakoen dema apustuetan zein pelota jokoetan lagun artean dibertitzeko aukera sortzea. Pentsatu, adostu eta eraiki zuten frontoia zein probalekua; baina lanei bukaera eman zitzaienean, 1936an, ez zuten dibertitzeko aukera gehiegi izan herritarrek. Espainian militarrek uztailaren 18an emandako kolpearen ondoriozko gerra frontea hurbiltzen zetorren eta berehala frontoi berriak tiro hotsak eta kainoikadak ziten inguruan pilota hotsen ordez. 
Zorionez, ondo eutsio zion kainoi eta hegazkinen zartakoiei; inguruan erori arren ez bai zioten zirkinik eragin.
Ahaztuen Oroimena 1936 