Hildakoak-zaurituak
Zelaietabururen memoria
Gaurkoarekin biribiltzen dira Zelaietaburuko lanak. Dokumentazioa, testigantzak, gerra eremuaren garbiketa lanak auzolanean eta deshobiraketen ondoren memoria gunea.
Ibilbide aberatsa bezain sakona. Ahazturatik hiru gorpuzk
i
n deshobiratu ziren iaz, hiru pertsona, hiru familia eta hiru bizitza faxismoari aurre eginez hautsiak. Hirurak inguru hauetan kolpeari aurre egin zieten guztien islada dira.
Haiei zor zaien memoria, eta erreparazioari ekarpena egin nahi izan diogu eta era berean, Zelaietaburuko 1936ko erresistentzia gunea balioan jarri eta memoriarako gune izaera eman diogu; egia kolektiboan bere lekua izan dezan Zelaietabururen memoriak.
Omenaldian, lubaki ondoan jarritako panela inauguratu dugu. Gaur da urte bete, lehen gorpuzkina deshobiratu zenetik eta bertan borrokatu zutenak omendu ditugu. Goizean, Markina-Xemeindik gerturatu dira Etxebarrira eta handik, gerra frontean zehar oinezko bidea egin da Zelaietaburuko omenaldira; ibilbideak beheranzko bidea jarraitu du ostean, Etxebarriko udaletxean jarri dugun Zelaietaburuko argazki erakusketan geldialdia eginez. Ikusgai egongo da hilabete honetan.
1936ko gerran desagertutakoen gorpuak jasoko dituen lehen kolunbarioa
D
uintasuna. Hitz bakar batek hartzen ditu bere baitan, 1936ko gerran dena eman eta ondorioz hil zirenak. Gertaera haietatik 80 urtera, Duintasunaren Kolunbarioan hobiratu dira faxismoari aurre egiten hil ziren 27 pertsonen gorpuzkinak. Dana emon biar yako maite den azkatasunari, hala zioen Lauaxetaren Mendigoizaliarenak. Dena eman zuten; haien amets, asmo eta bizitza proiektua, mendi goietan askatasuna eta demokrazia defendatuz bukatu zen.
Duintasunaren Kolunbarioa, Aranzadi, Gogora eta Elgoibarko udalaren ardurapean gauzatu da, eta bertan hobiratutako 27 gorpuzkinetatik gehienak, 25, ezin izan ziren identifikatu hobitik atera ondoren. Hamarnaka hobitan, mendi zein edozein bazterretan gerra latz hark utzitako 25 familietako kide desagertuak.
Beste batzuk, hobitik ateratzeko lanen ondoren identifikatu ahal izan ziren. Identifikatzea lortu zen gorpuetako bat, Ziardamendin 2012an lokalizatu eta hobitik ateratako Sabin Atutxa Olabarri da; gaur Duintasunaren kolunbarioan hobiratu du familiak.
Desagertuak, hildakoak, izan dira 80 urtetan, gaur kolunbarioan hobiratu direnak. Izen eta abizendun pertsonak, 27 familiaetako kideak. Haien eskubideak urratu zitzaizkien pertsonak.
Duintasuna da ikurra; eta Duintasunaren kolunbarioan, 27 pertsona hauek hobitik atera ziren herrietako ordezkariak (Arrasate, Andoain, Azkoitia, Elgeta, Elgoibar, Legutio, Lemoa, Mañaria, Mutriku, Gaubea, Zaldibia eta Zigoitia), senide batzuk eta elkarte ezberdinetako (Intxorta, Martxoak3, CNT, Elgoibar19336…) ordezkariak izan dira. Ahaztuen Oroimena 1936 elkarteko kideak ere bertan izan gara.
Bakardadean lurperatu zituzten, hil ondoren ahanzturara kondenatu. Baina gaurko ekitaldian, senide, elkarte instituzio eta alderdi politiko ezberdinen presentziaz erakutsi den aniztasunak, 27 pertsona hauek ordezkatzen dituzten 1936ko hildako guztiei dagozkien egiarako, justiziarako eta errekonozimendurako eskubidea babestu du. Merezitako agur duina eskainiz.
Herritarrak eta bi gudarien senideak gaur Barinagan, gazte haien omenez
Gaur eguerdian, elizpean. 1936ko azaroaren 22an bezala. Timoteo Arrastoa Arozena (1920-Altza, Gipuzkoa) eta Bitor Urretabizkaia Urruzolaren (1918-Tolosa, Gipuzkoa) hil ondorengo agurrean ez ziren bakarrik egon. Haien kideek eraman zituzten andan. Gaur eguerdian, orduan ez bezala, bi gudari gazteen senideek, gudari haien kideek hildako gazteekin egin bezala, herritarren berotasuna jaso ahal izan dute.
Lenago Il batailoko gudariak ziren hil zirenean. Oso gazteak biak; 1936ko azaroaren 21ean, Maxean zehar, errekonozimenduan ziardutela, zauritu eta hil ziren. Biharamunean hobiratu ziutzten barinagako hilerrian.
250 gudari ingururekin joan zen frontera, Lenago Il batoilia; 1936 urrian Max inguruko posizioetan zegoen. Hasieran, batailoi honek bi konpainia zituen, gerora, sendotuz joan zen lau konpainia izateraino. 500etik gora gudari izango zituen hurengo hilabeteetan. Aipatu behar da, 4. konpainia sortu zutenean, Urretabizkaia izena jarri ziotela konpainiari, Maxen hildako Bitor Urretabizkaiaren omenez.
Gudari asko hil ziren fronteak iraun zuen 7 hilabetetan. Ez zituzten baina Barinagan hobiratu, aipatu bi gudariak soilik lurperatu zituzten barinagako hilerrian.
Hileta haretako bost argazki atera zituzten, Eskoletxe aurretik kanposantura bidean; ezagunak ziren argazkiok baina ezezagunak argazki horietako protagonistak. Bildutako informazioak (testigantzak, dokumentauak, albisteak…) argazki hauek, bi gudari gazteen historiarekin lotu eta haien pasartea borobiltzen lagundu digu ahanzturan gal ez daiten.
Gaurko argazki bilduma lotura honetan aurkituko duzue.
Gazte haien omenez
1936ko udan, kolpe militarraren ondorioz altxamendua hartzen ari zen indarrari aurre egin nahian, herrietan miliziano ugari antolatu ziren aurre egiteko. Gipuzkoan, herriz herri, jende askok jardun zuen borrokan. Baina frankistak herri hoiek okupatu ahala, bertakoek alde egin beharra zuten.
Batzuk babestu egin ziren ahal zuten lekuetan, beste batzuk frontera joatea erabaki zuten. Timoteo Arrastoa Arozena (Altza, Gipuzkoa) eta Bittor Urretabizkaia Urruzola (Tolosa, Gipuzkoa) gazteek, haien herrietatik Bizkaira jo eta Euzko Mendigoizale Batzako (EMB) batailoi abertzaleko kide egin ziren.
Sabinismoaren idei jarraituz, 1921-1932an sortutako “Aberri” eta “Comunion” elkartu ziren 1930ean, EAJ-PNV berria sortuz. Handik lau urtera baina, banaketa bat eman eta “Jagi-jagi” sortu zuten kide batzuk. Banaketaren arrozoien artean, EAJ-PNVk zuen estatutuaren aldeko jarrea, kristautasunaren inguruko eztabaida… leudeke besteak beste. EAJ-PNV utzi eta elkarte independentista sortu zuten. Elias Gallastegi zen haien buru baina berekin ziren Angel Aguirretxe, Candido Arregi, Manuel de la Sota, Fidel Rotaetxe, Trifon Etxbarría, Jordande Zarate, Adolfo Larrañaga, Lezo Urreztieta, Agustin Zumalabe, etab.
Euzko Mendigoizale Batzako kideak independentismoa, antiinperialismoa, antikapitalismoa eta antifaxismoaren ideietan biltzen ziren gerra garaian. Elkarte honetan 1936ko gerra hastean, eztabaidak izan zituzten, Jagi-Jagikoekin batera. Gerra arrotz gisa ulertzen zuten, hau da, espainiako gerra bezala eta borrokatu edo ez zalantzak sortu ziren. Gero baina, Azpeitiko komandantzian sortutako gudarostean bat egin zuten, eta geroago «Lenago il» eta «Zergatik ez» batailoiak sortu zituzten. Aipagarria da, «Lenago Il» batailoia lau konpainiak osatzen zutela, laugarrena «Urretabizkaia» deiturikoa. Konpainiaren izena Maxen hildako Bitor Urretabizkaiaren omenez jarri zioten. Elkarte hauek antolatutako batailoian, aurrez aipatutako bi gazteek Max izan zuten jomuga, posizio hauetan borrokatzen egon ziren «Jagi-Jagi» (Lenago Il batailoiko 2.konpainia) edo «Gudari» (Lenago Il batailoiko 3.konpainia) konpainietan. Frontea egonkortuta, 1936ko azaroaren 21ean, Maxeko posizioetan jasotako zaurien ondorioz hil egin ziren. Biharamunean, Barinagako hilerrian hobiratu zituzten.
Bi gazteek, haien burkideen agurra jaso zuten. Andan batailoiko kideek eraman zituzten bi gorpuen kutxak eta hamarnaka gudariren babespean jeitsi Maxetik, Barinagako Juan Barkin abadea aurretik zutela. Kanposanturainoko bidea egin zuten guztiek, honen erakusgarri hileta honetan ateratako argazkiak.
Duela gutxi, gazte hauen familiekin kontaktua egin eta haien testigantza jaso ahal izan dugu. Timoteo eta Bitorren heriotzaren berri izan zuten aspaldi eta etxeko gozotasunean haien oroimena bizirik mantendu dute. Hau horrela, eta gertaera haien 80.urteurrena betetzen dela ikusirik omenaldia eskainiko zaie Barinagan.
Servini epaileak, Jose Sagarna Uriarteren ilobari deklarazioa hartuko dio Sagarnaren erahilketa dela eta, Malluquiza eta Egurrolaren fusilaketa urteurrenean
Jose Sagarna Uriarte, Zeanuriarra erahil zuten Markina-Xemeinen, Amulategin, 1936ko urriaren 20an. Larruskaingo abadea zen, fusilaketa oso ezaguna izan da urte guzti hauetan, kolpe militarraren ondorioz gauzatutako sarraski asko eta asko bezala gertukoek samin haundiz bizi izan baizuten auzoko 24 urteko abade gaztearen hilketa.
Abade gazteari zioten estimuak, haren oroimena bizirik mantentzera lotu ditu herritarrak urte guzti hauetan, eta 75.urteurrenean antolatutako ekitaldian gerturatutako jendetza horren adierazle izan zen.
Gaur, 80 urtera, bere ilobak Gernikako epaitegian deklaratuko du 12:00etan, Frankismoaren krimenen aurkako Argentinako kereilaz arduratzen den Servini epailearen eskariz.
Markina-Xemeinen baina izan ziren fusilaketa gehiago. Gaurko egunez, esaterako, 1937ko irailaren 16an Anbrosio Malluquiza eta Bonifacio Egurrola hil zituzten:
Bonifacio Egurrola Kalzakorta:
1899an Ondarroan jaio zen, umezurtz geratzean Berriatuko senideekin bizi izan zen eta Ameriketatik bueltatzean Ziortzako Agarre baserrira ezkondu zen; Derion fusilatu zuten 1937ko irailaren 16an. (loturan informazio gehiago).
Anbrosio Mallukiza Albaolea:
Munitibarren jaio zen, Berreño auzoko Goiti baserrian 1888an; Markinan bizi zen hara ezkondua baitzen. Taberna bat zuen Markina-Xemeingo Karmengo kalean eta bertan elkartzen ziren errepublikarrak, horrez gain bizargin lanak egiten zituen, hala, 1919 eta 1920. urtean Markinako kartzelako bizargin izendatu zuten. 1934. urtetik zegoen Izquierda Republicana alderdian afiliatua, ezkertiarra eta errepublikazalea, zinegotzia izan zen Markinan; herriko defentsarako batzordeko kidea. 1937an, uztailaren 30ean, Consejo de Guerra iraunkorrak, Procedimiento Sumarisimo de urgencia nº 223an heriotz zigorrera kondenatu zuen, egotzitakoa:
«al estallar en movimiento nacional, formó parte del Comite Rojo que ejercia toda autoridad en el pueblo de su residencia y cuya misión era poner multas arbitrariamente a los vecinos de la localidad., con posterioridad formó parte del ayuntamiento nombrado por el Gobierno de Euzkadi, habiendo sido entre los elementos del Comité uno de los más destacados». 1937ko uztailaren 16an fusilatu zuten Derion, 51 urte zituen.
Faxistek, bere taberna aurrean, ogi beltz bat eta ogi zuri bat zintzilikatu zituzten. Ogi beltza tirokatu egiten zuten, gose eta gabezia irudikatu, umiliatu eta heurek ekarritako ogi zuria, haien erregimena goraipatzeko.
Kalamuako frontean ibilbide gidatuan, bertan borrokatu zuten gudarien senieekin batera parte hartzera gonbidatzen zaitugu
Imagen Posted on Actualizado enn
Kalamua beltzez jantzi den mamua zela zioen gabon kanta batek; hala izan ere. Inguruko tontorrik altuenak, gerra zibilaren garaietan borrokaldi gogorrak jasan zituen. Frontea egonkortu aurretik eta ondorengo zazpi hilabeteetan erasoaldi latzak izan ziren. Bereziki 1936ko abenduaren 26koa aipatu daiteke; testigantzek adierazten duten moduan San Esteban eguneko borroka.
Maxetik Kalamuara eta handik Urkora arteko lerroan lehertu beharrean jardun ziren bi aldeak. Maxeko posizioetan zegoen Celta batailoia, egun horretan hil ziren esaterako Manuel Aguete Lino eta Antonio Aguete Lino. Ekainaren 12an, haien senideak etorriko dira antolatu dugun ibilbide gidatura, haien osaba biek, non borrokatu eta bizia galdu zuten bertatik bertara ezagutu ahal izango dute. Haiekin batera eutsi zioten San Andres eta Saseta batailoi abertzaleek. Lehenengoa ELA-STV-ko (Solidaridad de los Trabajadores Vascos) kidez osatua non konpainia bateko agintari Kepa Ordoki zelarik. Batailoi hauetan jardundako gudarien senideak ere etortzekoak dira ibilbidera.
Usartzatik abiatu eta gudariek posizioetara igotzeko sortutako bidetik Akondiako gaina izango da lehenengo jomuga. Han, kokapenez gain, gabon betean, San Esteban egunaren bezperetan Amuategikoek frankistekin egunkari trukea egiteko akordioaz jardungo dugu, edo urteetara jarri zuten gurutzearen jatorriaz…. Garagoititik igaro eta handik, frankisten aginte postu nagusia ikusiko dugu Kalamuako lautik. Lau honetan, gorago, Eibarko Sozialistek eraiki zuten aterpetxea eta frontoiaren azken aztarnak ikusi ondoren hegaletik, diruzulo dolmenaren ondotik, parlamentutik igaro eta Maxeko posizioetara iristean bertako ezaugarrien azalpenak eskeiniko dira. Kokapen hauetan, Celtakoek eta Sasetakoek, San Andreskoekin batera nola borrokatu zuten ulertu ahalko dugu; handik Kalamua gainera joko dugu, kokapen altuenak ezagutu eta poliki poliki beheranzko bidea hartu eta Usartzara jeisteko.
9:30etan abiatuko da ibilbidea Usartzatik; hala ere, Barinagatik gora joatekoak garenak 9:00etarako Barinagako aparkalekuan elkartzea proposatzen da Usartzara ahalik eta kotxe gutxien eramateko. Azkenik gogoratu, ibilbidea eta gero Barinagan bazkaria izango dela 15:00etan, horretarako izena eman ekainaren 6a baino lehen.
Gernikako bonbardaketaren urteurrena. “Basarri”ren bertsoak Jabier Urkijok testigantzan abestuak
Jabierren ama, Kattalin Juaristi, Ukaregi gainaren inguruko Urkaregi-txiki baserrikoa zen. Aita, Gregorio Urkijo Arakaldon jaio eta mikeletea ogibidez. Gregoriok Urkaregiko Mikelete-etxean, Markinakoan eta Berrizen bizi eta lan egin zuen. Demokrazia eta errepublikaren alde agertu zelako, 1937ko abuztuaren 4an faxistek Gregorio fusilatu eta familia hondamendira eraman zuen.
Bizipenak eta familiak jasandakoak jasotzeko asmoarekin Jabierrengana testigantza jasotzera joan ginenean, ustekabeko paregabea izan genuen Basarri bertsolariaren “Gernikako bonbardeoa”ren hamalau bertsoak buruz eta bat-batean abestu zigunean.
Jabierrek abestutako bertso sorta hau bideo honetan zabalduz, duela 79 urte Gernikako bonbardaketa pairatu eta hildakoak omenduaz gain, Gregorio Urkijoren duintasuna goraipatu nahi ditugu.
Mila esker Jabier, eskainitakoagatik.
- ← Anterior
- 1
- 2
- 3
- …
- 6
- Siguiente →
Ahaztuen Oroimena 1936 