“La Argentina”, Esperanza y Cia enpresaren ekoizpena atzerriratzeko 1937ko proiektua.
Gerra Zibilaren garaian, Euskal Herriko eremua matxinoen esku erori ondoren, Argentinan arma eta gerrarako materiala ekoizteko proiektu bat landu zen, “La Argentina” deituriko proiektua.
Armagintza sektoreko 3 industria-buruk (“Garate Anitua y Cia”ko Luis Ormaetxea, “Esperanza y Cia”ko Castor Uriarte eta “Star”eko Valentin Suinaga) eta Eusko Jaurlaritzako Ameriketarako Delegatu Komertziala zen Tomas Zulaikak zituzten esperientzia, baliabide, patente eta Euskal Herritik erbesteratutako langile kualifikatuez baliatuz, enpresa handi baten proiektua aurkeztu zioten Eusko Jaurlaritzari, haren babesa eta finantziazioa eskatuaz.
1937ko irailaren 3an aurkeztu zuten proiektu hau Ameriketako merkatura bideratuta zegoen. Espainian gerra bere gordintasunean egon arren, errepublikaren defentsan ari zirenak hornitzeko asmorik gabe sortutako proiektu honek ez zuen erantzunik jaso eta bertan behera geratu zen.
Frentearen hurbiltasunaren eraginez eta 1936ko irailean eta urrian lantegiak jasandako bonbardaketagatik, “Esperanza y Cia” enpresa Markinatik Zamudiora eraman zuten. Derioko eroetxearen eraikinean eta San Mames futbol zelaiaren tribunaren azpian izan zituen lantokiak. Mortero eta granaden ekoizpenean zuen balio estrategikoagatik hainbat aldiz “Legion Condor”en airezko erasoak jasan zituen, gogorrenak 1937ko maiatzean eta 1937ko ekainaren 11an, instalazioak faxisten esku erori baino bi egun lehenago izandakoak. Azken eraso honetan zauritu ondoren, biharamunean Etxebarriko Saratzuerdi baserrikoa zen Antonio Arregi Arrizabalaga langilea hil zen. Enpresa militarizatuta zegoenez, gure inguruetatik joandako langileez gain, mobilizatutako langileak aritu ziren ekoizpenean.
“Esperanza y Cia” enpresa Zamudion egon zen tartean “E.E.36 fusil-metrailadorea” modernoaren diseinu eta prototipoak garatu zituzten. Arma hau “La Argentina”ko ikurretariko bat izan behar zen.
Baina proiektua ez zen atera eta faxistek Zamudioko “Esperanza y Cia”ko ekoizpena laster berreskuratzeaz gain, handitzea lortu zuten, gerraren iraupenerako arma egarri ziren. Tartean hor dago Miren Kasilda Aginaga markinarrak jasandako zigorra, abertzalea eta galtzaileen parteko izanda ere bertan lanean jarraitu zuelarik, “Plato Unico” deritzona ez ordaintzearren 1938 maiatzaren 27an enpresako jantokian atxilotu eta ondoren kartzelaratua izan zena.
“La Argentina” egitasmoan buru-belarri aritutako enpresarioak, proiektuaren porrotaren ondoren, berregokitu eta egoera berrira moldatu ziren, faxisten aldean zituzten enpresen etorkizunaren alde “normalitatera” itzuliz. Horrela urte batzuetara “Esperanza y Cia” enpresa Markinara itzuli zen eta tartean gerra gatibuak eskatu eta ekoizpenean erabili zituen, geroago modernizazio aro bateri ekin eta instalazioak berritu eta handitu zituelarik, 1994. urtean itxi arte.
Hemen irakurgai “La Argentina” proiektuaren inguruan osatutako hainbat dokumentu:
Ahaztuen Oroimena 1936 
3 septiembre, 2015 en 15:58
Aupa, honekin relazionauta igual interesauko jatsue:
http://eibar.org/blogak/orakulua/660