Elkarrizketa: Larrinagako eta Markinako zonaldeko kartzelak; Jimi Jimenez (Aranzadi)
Larrinagako Kartzela: Oroimena Preso erakusketa antolatu dute Aranzadi zientzia elkarteak eta Bizkaiko foru aldundiak. Bilboko kartzela ezagun hau, 1868an eraiki zuten, Larrinaga baserria kokatzen zen lekuan, eta han iraun zuen ehun urtean, 1968an desagertu arte; Bilboren bihotzean.
Bizkaiko hiriburua hazten zihoan heinean eta era berean Larrinagako kartzela zahartzen, kartzela berri bat eraiki zuten, gaur egun Basauriko kartzela, eta ondorioz, Larrinagakoa ordezkatu zuen.
Baina Larrinagako kartzela (probintzia kartzela) funtzionamenduan egon zen ehun urteetan preso ugari izan zituen giltzapean; agintaldi ezberdinen politiken agindupean. Monarkia ezberdinak, diktadurak, Bigarren errepublika, eta noski, tarteko gerra edo borraldiak.
Preso kolektibo ezberdinak izan ziren bertan, preso arruntak ere bai. Baina karlista izan, ezkerreko izan, eskuindar izan, sindikalista izan, emakume edo gizon izan, preso politiko zein peso arrunt izan, guztiek jasan behar izan zuten espetxealdia. Larrinagako kartzelara kondenatuak.
Hau errealitate bat izan zen, ez hain urrunekoa, gure etxeetako, familietako kide edo lagunen senideak izan ziren Larrinagan. Garai eta ideologia ezberdinagatik preso izan zirenen izen batzuk bildu ditugu; gai hau jorratu ahala, izen guztiak, datu guztiak lortuko ditugulakoan gaude; ez soilik Larrinagan preso izan zirenen inguruan, kartzela ezberdinetan egon zirenen inguruko historia eta egia bildu nahi dugu. Egia preso, oroimena preso izan beharrean, jendarte osasuntsuago eta askeagoa baten bidean.
Markina-Xemein:
- Arizmendiarrieta Madariaga, Jose Maria (Markina, 1915 – Arrasate, 1976): Itxurbekoa, abadea. 1937an preso.
- Cazalis Sarasua, Jose (Markinan 1896-Tenerife). Sozialista. 1937an preso.
- Duralde Kerejeta, Gregorio (Markina, 1895 – Gernika, 1975) EAJ, Zinegotzia. 1937an preso.
- Gaytan de Ayala Costa, Jose Luis (1907-1993). Makinako alkatea, Tradizionalista 1936arte. 1937ko otsailaren 13an Nabarnizen atxilotu zuten errepublikaren aldeko indarrek.
- Onaindia Jaio, Pedro. EAJ, Zinegotzia. 1938an preso.
- Ugarteburu Anitua, Ignazio (1890-1938): EAJ, zinegotzia. 1937an Larriagatik Iruñeko San Cristobalera trasladatu eta bertan hil zen.
- Muñoz Azpeitia, Beníto (Markina, 1894 -Iruña, 1938) 1937an atxilotua eta 1938an San Cristobaleko penalean hil zen.
- Etxaniz Laka, Julian «Olazar Kapitaina» (Xemein, 1902-Markina-Xemein, 1986) Itxasaldeko kapitana. 1937an preso.
Etxebarria:
- Arrizabalaga Ortuzar, Vitorio. «Bolante». Alkatea biurteko beltzean (1933-1936). 1937an preso.
- Mandiola Bastida, Luis «Makutegi-Txiki» (Etxebarrian 1900- Donibane Loitzunen).
- Zelaia Bastida, Domingo. «Txomin». Alkatea biurteko progresistan (1931-1933). 1937an preso.
Ziortza-Bolibar:
- Bonifazio Egurrola «Boni Agarre» (Ziortza·Bolibar, 1899 – Derio, 1937) 1937an atxilotu, kartzeleratu eta fusilatua.
Ahaztuen Oroimena 1936 