Bitorio Agote

Posted on 9 julio, 2011 Actualizado enn 5 septiembre, 2013

Ni jaio nintzen el 12 de septiembre de 1938, hortxe, Zierdan. Hau ere, Zierdan terrenua da, oin beste batena da, saldu ein naban baina, Zierda Mendi du izena.

Gerra, batzuk atzeazka ta besteak aurreazka, gerra danak bezala etorri zan. Hamendikan militarrak zagozen, Garellanoko kuartelekuak, eta gero ba, ezin zuten eutsi izen be Erreketiak aurrera zioazen gainera Bitorixatik (Gasteiztik) zeozen soldauak, eta Nafarrua dana hartuta zuten.

Zierda Mendiko burrukak 1936Ko setiembrian 23,24,27,28, egun hauetan izan ziren.

Herri ezberdinetako boluntarioak etorri ziren hona, gerran: Bata Riojakua ta bestia auskalo nungua. Alde danetakuak ziren milizianoak. Begoñatikan (Bilbo egun) PNVkoak etorri zian hona. Oin horrek, etorritxa hemen egongo zian Sestao, Portugalete… lana ere gutxi zauen da, todos al frente. Baina heurek gaizki pasatu zuten, ez zauken atzetik janaririk bialduta, en cambio PNVkoak bazaken… eta hori ala da, Eibarren astelehena pilotalekuan eitxen zan Elgetan hasi eta Kalamuarako janari guztia, baina hamen e…

Hona etorri zian, Zubiaur konpainiakuak, (Sabino Arana lehenengo batailoia) bestiak sartuta zagozen, bertan zagozen eta gainera, errekete nafarrak, epoka txarrien, heurek zazpi hildako euki zitxuen (Erreketiak) eta normala, hurrengo egunean gertatu zirenak…

Lagunak zien…milizianoak ziren, ez zan ejerzitua bezala, ejerzito baten bata Malagakua egongo da ta bestia… baina danak hauek auzotarrak zian, boluntario etorritxakuak zian danak….eta hainbat hil ziren hemen…bai bai, gogorra…

Nire aitxai, (Ignazio Agote) udaletxetikan eman ziuen parte, enterrau ein biar ziala. Orduen danak zeken obligaziua: frentera etorri zienak, auzokuak, bestiak…

Heurek etorri zienian (Sabino Arana lehenengo batailoia, Zubiaur konpainiakoak) pentsaizu batailoi bat zan, gainera bakoitza bere galoiakin etorri zien, buzuakin etorriko zien baina, Jose Landa Teniente etorri zan, hura izan zen hemengo nagusietako bat.

Hemen hildakoen gomutan jarri zan Kurutzea; nik hamasei bat urte nituen, Jose Maria Otsoa de Txintxetru etorri zan (Zierdamendin gerran zauritua) eta nere aitxakin egon zan eta berak esplikatu zion nola jo zuten hor (bi tirok), pagoaren kontran. “Pasau hari hona”– Zabalak. Zabala gero teniente alkate egon zan Bilboko udaletxian, aitxak, bera ikusi arratsaldian ta bixamon goizian hil.

Erreketiak, geixena zauen e, Lekunberri, Betelu… oin, beste leku baten zeuazen beste leku batekoak, hona inguru horretakoak etorri ziren. Zien horrek, euskaldun jatorrak, guk jun da etorri ta ez dezue esan behar jun da etorri! Harea ta honea!.

Hildako famatu bat izen zan bai; Morkaikon hil zan bai, Belarretara igo zuen, Elgoibar hartu zabenian eta handikan nahi zeben Kalamurajo baina Morkaiko bertan bilau zitxuen (frente bietakoak elkar). Usten dot, sekulo ez da hori garbi jakin, Eibarkuak ziala, han bertan zagozenak hamendikan horra pagora bezela eman zioen hai tirua, bertan gainian bertan zagozen da, harrixekin zera eginda. Don Carlos de Borbon y Orleans hil zuten; 1936ko irailaren 27an.

Gure etxekuak ez zuten faltan izan janaririk porque heurek (erreketeek) ekartzen zioten; han erropia zikatzen edo, dana bustitxa…Trintxeran baldin bazaude, zulua einda, ta eurixa baldin bada pentsaizu zelan egongo zean e…

Berdeskunden sei kainoi egon zien, Berdeskundeko etxetik kaminora bitartien, Belaustein berriz bost egongo zien; harek 15 terdikuek. Oruben, pipixek esaten ziuenak Oruben euki zitxuen, ez dia kaoinoiak: Kainoiak dia baina, Kainoiakin jaurti zeinkizu hamendik Markinara, baina bestiak ez, bestiak pipixak Loperreka nahi bozu Loperrekan ero Aisten nahi bozu Aisten, hurrerakoak zian, eta horrelako bategaz gertatu zen Arratekoa.

Izan zan dana, pentsaizu, hor e, Arraten zauen milizianuetako edo, bueno, militarretako neusixa, teniente koronela edo, eta paguan azpixan lo zeula, gaztiak zebizen bueltan, da granada bat erori zakuen eta bera hil zan. Botata hil zaben ala zer, ba… da beti izen zien gauza zerak! Arrateko abadie, Urkiola baserrikue zan, detenidu eta abadia eta Urkiola baserriko radixua Elgoibarrera erun zitxuen. Gero handikan bajatu zitxuen Elgoibarrera da orduen konde zauen e, Isasa Itxasmendi konde, orduen zauen ayuntamientuen zer, da esan ziuen militarrei: atzera lehengo lekure radixua ta… baina holako nobleziakin ez da beti entzuten e!