Zelaietaburun hil ziren. Faxismoari aurre eginez, seguruena 1936ko irailaren azkenetan.

Duela lau urte, han, Urkaregi txiki inguruan, Zelaietaburuko haitzen gaineko aldean, gerra latz hark eragindako hiru hilotzen berri izan genuen.

Horrela gertatzen da, gehienetan, testigu izan zirenek, lekuko edo garai hartako gora beherak bizitakoek, gertatutakoa deskribatzen dutenean, haien testigatzaren bidez, egia azalarazten da; hala bedi.

Pertsona bakoitzak, orduko ume bakoitzak, leku bat, une bat eta honi dagozkion bizipenak biz ohi ditu. Bizipen hauek, sentimendu bilakatu eta bizitzan zehar iraungo dute, bakoitzaren barruan, memoria bizirik mantenduz; harik eta 80 urteren buruan norbait, sukaldean aurrez aurre eseri eta kanporatu arte; hara non datorren amildegia.

Jose Mari San Martin (Soarte baserria, 1925) eta Pilar San Martin (Soarte baserria,1927) gerra frontea igaro berri igo ziren Zelaietaburura aitonarekin. Hark aipatzen zien nola «hor gizonak daude hobiratuta, ez gerturatu». Mariano Retolaza Larreategik (1898-1970) berriz, lurperatu orduko ikusi zituen hilotzak Zelaietaburuko lubakian, errenkadan. 1955 inguruan kontatuko zien Inazio eta Santiago semeei, Iruiturritik: «han, harkaitz haiek dauden tokian, hiru hildako ikusi nituen (…)».

Testigantzek deskribatu, auzolanean Ahaztuen Oroimena 1936 eta herritarrek, urte bete inguruan garbiketa eta kokapenerako lanak egin eta Pilar San Martinek lekua ezagutu ahal izan zuen. Aranzadi Zientzia elkarteari honen berri eman eta haiek deshobiratu zituen hiru gudariok 2016an.

Faxismoari aurre eginez hil ziren. Adinez nagusiak ziren, izan ere, hiru gorpuzkinetatik bik, hortz ordeak zituzten eta lehenengo gorpuak, 40 urte inguru izango zituela ondoriozatu dute Aranzadiko Zientzialariek. Bigarren gudariak gainera, hortz eskuila bi zeuzkan alkandoraren paparreko poltsikoan; hortz eskuila biek zuten izen bana idatzita, “Sanitas” eta Donostiako “Drogueria Olaizola”.

Faxismoaren biktima izan ziren urte askotan. 80 urtera, ahanzturatik, memoria bizi horri esker, azaleratu eta egiaren babesean, haien duintasuna aintzat, merezi duten azken agurra eskaini zitzaien atzo.

Elgoibarren, 1936ko altxamenduaren eta ondorengo gerrak utzitako biktimentzako Duintasunaren Kolunbarioan hobiratu ziren

Zelaietaburuko hiru gudariak eta beste 21 burkide. Lemoan, Larrabetzun, Legution, Donostian, Galdamesen… eta beste herri batzuetan deshobiratutakoak atzoko 24ak. Ramon Portilla CNTko borrokalaria, Millan Zabala Donostiako Udaleko Gauzainen Kidegoko langilea, eta Nicolas Obregon Euzko Gudarosteko CNTren Sacco Wanzetti batailoiko kaboa izan ziren identifikatuta hobiratu ahal izan direnak; gainontzeko 21ak, ezezagunak.

Ezin argitu haien senideen jakinmina. Ezin haien arreben zauriak arindu, ezin haien senideekin bat egin. Hiru etxetan desagertuak, atzo herritarrek babestuak.

Horregaitik, Etxebarriko udala, testiguak (Jose Mari San Martin, Ignazio Retolaza eta Santi Reotolaza) eta Ahaztuen Oroimena 1936

elkarteko kideen artean hobiratu genituen Zelaietaburuko hiru gudariak. Merezi duten moduan. Herritarren babesean, azken agurra jasoz.